Dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo: Chưa có đột phá lớn

Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo được Bộ Khoa học và Công nghệ công bố để lấy ý kiến. Dự thảo Luật gồm 14 Chương và 83 Điều, trong đó có những nội dung chính, quan trọng được kế thừa từ Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013.

Dự thảo có một số điểm nổi bật như: bổ sung quy định về tổ chức nghiên cứu và phát triển công lập đặc biệt hoạt động trong các lĩnh vực Nhà nước ưu tiên đầu tư; bổ sung quy định về cơ chế tự chủ đối với tổ chức nghiên cứu và phát triển công lập;

Bổ sung quy định cá nhân hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ trong tổ chức khoa học và công nghệ công lập được tham gia thành lập, điều hành doanh nghiệp để thương mại hóa kết quả nghiên cứu do tổ chức khoa học và công nghệ mà mình là thành viên tạo ra; đơn giản hóa các bước phê duyệt nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước, giảm thời gian phê duyệt nhiệm vụ (đề xuất, xác định, tuyển chọn…).

Mặc dù được kỳ vọng Dự thảo Luật này sẽ xây dựng hành lang pháp lý thuận lợi, tạo đột phá phát triển khoa học, tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, Dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo chưa thể hiện rõ về cơ chế, ưu đãi đối với trường đại học được thành lập doanh nghiệp; doanh nghiệp khoa học, công nghệ trong trường đại học, đặc biệt với các sản phẩm thương mại hóa, spin-off hoặc các hợp tác doanh nghiệp cùng nghiên cứu phát triển (R&D) từ trường đại học.

Vì vậy, cần có những điều chỉnh mang tính đột phá hơn, tập trung vào việc ưu đãi thuế mạnh mẽ và hỗ trợ tài chính linh hoạt hơn cho doanh nghiệp khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Đồng thời, cần đơn giản hóa thủ tục thương mại hóa kết quả nghiên cứu; xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia với sự tham gia của doanh nghiệp; cải thiện chính sách nhân lực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo để thu hút nhân tài.

Không chỉ có vậy, Dự thảo Luật cũng cần khuyến khích, tạo điều kiện cho các nhà khoa học có thể thương mại hóa từ sản phẩm nghiên cứu khoa học của họ thông qua thành lập doanh nghiệp khoa học, công nghệ hoặc doanh nghiệp thuộc đại học.

Tham gia góp ý xây dựng và hoàn thiện Dự án Luật, PGS TS Phan Bảo Ngọc - Trường đại học Quốc tế, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh cho rằng, Dự thảo Luật cần có các điều khoản liên quan đến chiến lược trọng điểm của quốc gia về trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, năng lượng cao, vật liệu... để làm cơ sở pháp lý cho sự phát triển.

Còn theo GS TS - Nguyễn Thị Cành, Trường đại học Kinh tế - Luật, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, các quy định về tài chính và đầu tư cho khoa học, công nghệ theo Chương IV của Dự thảo Luật chỉ mới đề cập chi ngân sách cho khoa học, công nghệ tối thiểu 2% ngân sách Nhà nước.

Tuy nhiên, chưa bao quát bình quân đầu tư cho khoa học, công nghệ từ các nguồn khác nhau chiếm bao nhiêu phần trăm GDP của quốc gia. Trong đó, nguồn từ ngân sách Nhà nước là bao nhiêu, nguồn từ huy động xã hội ngoài Nhà nước là bao nhiêu. Từ đó mới có chính sách huy động nguồn lực xã hội.

Cùng với những vấn đề đã nêu, không ít ý kiến cũng cho rằng, Dự thảo Luật này còn nhiều điểm chưa chặt chẽ, chưa có những điểm mới như kỳ vọng và thiếu bao trùm cho mọi tổ chức, cá nhân hoạt động khoa học trong thời kỳ phát triển khoa học rất nhanh, hiện đại như hiện nay.

Cụ thể, cần định nghĩa thế nào là “Khoa học mở”; chính sách của Nhà nước với khoa học mở. Mục 6, Điều 9 quy định “Quyền sở hữu trí tuệ đối với các kết quả nghiên cứu được chia sẻ thuộc về cá nhân hoặc tổ chức tạo ra kết quả hoặc theo quy định của pháp luật”, tuy nhiên, hiện nay vẫn chưa có các quy định liên quan về vấn đề này. Đồng thời, cũng cần làm rõ hơn tính cấp thiết của việc ban hành Luật, nhất là trong bối cảnh cạnh tranh quốc tế và sự chuyển dịch sang nền kinh tế số.

Cùng với các chuyên gia, tại văn bản góp ý mới đây, để đảm bảo tính khả thi sau khi Luật được ban hành, Bộ Công Thương cũng đề nghị đơn vị chủ trì soạn thảo tiếp tục nghiên cứu và bổ sung các quy định nhằm thể chế hoá các chủ trương, định hướng, mục tiêu và nhiệm vụ được nêu tại Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.