FIATA củng cố vị thế toàn cầu và cảnh báo thách thức về chuỗi cung ứng

Liên đoàn Các Hiệp hội Giao nhận Vận tải Quốc tế (FIATA) vừa đạt một bước tiến quan trọng về pháp lý và chính sách khi chính thức được công nhận tư cách tư vấn đầy đủ tại Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO).

Bên cạnh đó, cuộc họp ngày 7/10 của Ủy ban Vận tải Đa phương thức (MTI) trong khuôn khổ FIATA World Congress 2025 diễn ra tại Hà Nội, cũng công bố hàng loạt sáng kiến và hành động cụ thể nhằm bảo vệ lợi ích của các doanh nghiệp giao nhận vận tải.

Đột phá về quản lý hàng hải toàn cầu

Theo thông báo, FIATA đã chính thức được nâng cấp từ tư cách tạm thời lên tư cách tư vấn đầy đủ tại IMO, trở thành tổ chức duy nhất đại diện cho ngành logistics và giao nhận vận tải toàn cầu trong cơ quan hoạch định chính sách hàng hải quan trọng nhất thế giới.

Theo ông Mark Bromley, Chủ tịch MTI, “đây là một thành công lớn giúp tiếng nói của người giao nhận vận tải được phản ánh trong các quy định quốc tế”.

Với tư cách này, FIATA có thể “ngồi vào bàn đàm phán”, góp phần định hình các chính sách về số hóa hàng hải, như việc thúc đẩy áp dụng Cửa sổ đơn hàng hải (Maritime Single Window), đồng thời đảm bảo rằng lợi ích của ngành được bảo vệ “khỏi bị bắt nạt và bỏ lại phía sau”.

FIATA cũng tham gia Ủy ban Bảo vệ Môi trường Hàng hải (MEPC) của IMO nhằm đáp ứng các tiêu chí môi trường ngày càng nghiêm ngặt. Khung Net Zero của IMO đã được thông qua hồi tháng 4 và dự kiến có hiệu lực vào năm 2027, sẽ áp dụng các quy định bắt buộc với tàu biển lớn.

Tuy nhiên, đại diện MTI cũng bày tỏ lo ngại rằng các hãng tàu có thể lợi dụng thuế carbon để áp đặt phụ phí lên người giao nhận vận tải, qua đó kêu gọi tăng cường giám sát, minh bạch và công bằng trong quá trình chuyển đổi xanh.

Thách thức cạnh tranh và kiểm soát chuỗi cung ứng

Theo đại diện MTI, ngành logistics toàn cầu tiếp tục chịu tác động từ chuỗi cung ứng biển bị gián đoạn, với tình trạng tắc nghẽn cảng container và lịch trình vận tải thiếu ổn định.

Nguy cơ lớn nhất hiện nay là “hội nhập dọc” (vertical integration) và “chuyển đổi đột phá” (big transform) – khi các hãng tàu mở rộng kiểm soát sang cả các khâu logistics, cảng và kho bãi, đe dọa vai trò của doanh nghiệp giao nhận độc lập.

Để ứng phó, FIATA đã ban hành Hướng dẫn thực hành tốt nhất về Hợp đồng Hàng hải (Best Practice Guide on Maritime Contracting), nhằm giúp các thành viên bảo vệ quyền lợi trước các điều khoản bất công từ hãng tàu. Hướng dẫn này nhấn mạnh vai trò của người giao nhận vận tải khi hoạt động như nhà vận chuyển theo hợp đồng (contractual carriers) và khi phát hành Vận đơn FIATA (FBL).

Ông Jens Roemer, Chủ tịch MTI Đường biển, khẳng định: “Nếu bạn lo ngại về hội nhập dọc, hãy hành động để tự bảo vệ mình – bằng cách phát hành vận đơn của riêng mình và kiểm soát chuỗi cung ứng riêng. FIATA sẽ hỗ trợ thêm qua việc sớm ra mắt cẩm nang sử dụng FIATA eFBL, tích hợp bảo hiểm và trở thành một ‘one-stop shop’ cho toàn ngành.”

Cập nhật quy định từ thị trường Châu Âu

FIATA thông báo rằng Liên minh châu Âu đã triển khai hệ thống hải quan ICS2 Release 3 cho vận tải biển từ tháng 4/2025.

Theo đó, khai báo cấp nhà (house level filings) trở nên bắt buộc đối với mọi lô hàng đến hoặc quá cảnh EU. Dù vậy, FIATA đã thành công trong việc bảo vệ quyền tự khai báo (self-filing) cho các thành viên. Tuy vậy theo MTI, việc triển khai ICS2 vẫn gặp khó khăn do các cơ quan hải quan EU và doanh nghiệp chưa sẵn sàng, tạo ra sự bất định về quy trình và chi phí.

Một thách thức khác là nguy cơ lây nhiễm dịch hại trong container (như côn trùng, nấm mốc). Nhiều quốc gia đang đề xuất áp dụng quy định bắt buộc về rửa và kiểm tra container, điều này có thể làm tăng mạnh chi phí vận tải.

FIATA phản đối cách tiếp cận mang tính hành chính, và thay vào đó ủng hộ cơ chế tự điều chỉnh dựa trên “trách nhiệm giám sát” (custodial responsibility) – yêu cầu mỗi bên đảm bảo container nhận được không có dấu hiệu ô nhiễm rõ ràng, đặc biệt tại các kho container rỗng, vốn là “điểm nóng” trong chuỗi vận tải.

Trong lĩnh vực vận tải đường bộ, Nhóm công tác Vận tải Đường bộ của FIATA cũng thảo luận các vấn đề nổi bật tại châu Âu như biến động giá cước, nhiên liệu thay thế, thiếu tài xế và số hóa (ECMR). Một trọng tâm được đề cập là cách bảo vệ người giao nhận khi hợp đồng được môi giới qua nền tảng trực tuyến, ngăn chặn sự gia tăng của các “công ty ma”.

Kết luận, FIATA khẳng định thương mại nên tự điều chỉnh thay vì để chính phủ can thiệp, thông qua việc thực thi trách nhiệm giám sát trong toàn chuỗi vận tải.

Thúc đẩy khung vận tải đa phương thức ASEAN

Tại cuộc họp, các đại biểu cũng cập nhật tiến trình xây dựng Khung Vận tải Đa phương thức ASEAN (ASEAN Framework for Multimodal Transport Operations) – một sáng kiến khởi động từ năm 1998 và đang bước vào giai đoạn hoàn thiện khung pháp lý khu vực.

Khung này sẽ cho phép phát hành Chứng từ Vận tải Đa phương thức thống nhất (Multimodal Bill of Lading) trong ASEAN, tạo sự hài hòa quy định giữa các quốc gia, qua đó thúc đẩy vận tải xuyên biên giới hiệu quả và minh bạch hơn. Các nước ASEAN mong muốn FIATA hỗ trợ kỹ thuật về tiêu chuẩn hóa, quy trình và công cụ pháp lý để triển khai đồng bộ trong khu vực.

Đại diện Ấn Độ cho biết nước này vừa thông qua Luật Vận tải và Giao nhận (Bill of Lading Act) mới, cho phép Chính phủ giám sát và điều chỉnh biểu phí của các hãng vận tải, tăng cường tính minh bạch trong chuỗi logistics. Nhiều nước Nam Á như Sri Lanka, Bangladesh cũng đang đi theo hướng tương tự.

Phía Việt Nam, ông Nguyễn Duy Minh – Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Dịch vụ Logistics Việt Nam (VLA) – nhấn mạnh nhu cầu số hóa và minh bạch hóa chứng từ logistics tại các cửa khẩu Việt Nam – Trung Quốc, đồng thời đề nghị FIATA hỗ trợ chuẩn hóa dữ liệu điện tử giữa các nước ASEAN.

Đại diện Thái Lan và Lào đề xuất tận dụng vị trí trung tâm của bán đảo Đông Dương để phát triển Hành lang vận tải Đông – Tây, kết nối ASEAN với sáng kiến “Vành đai và Con đường” của Trung Quốc, mở ra triển vọng liên thông châu Á – Âu qua mạng lưới vận tải đa phương thức hiện đại, xanh và bền vững.