Gửi bình luận
Xuất khẩu thủy sản Việt Nam đối diện với rất nhiều thách thức mới, đòi hỏi một chiến lược dài hạn cho lĩnh vực kinh tế quan trong này.
Những thách thức lớn nhất đối với xuất khẩu thủy sản Việt Nam là gỡ “thẻ vàng” IUU của Ủy ban châu Âu (EC) và thích ứng với Đạo Luật bảo vệ động vật biển có vú (MMPA) của Hoa Kỳ.
Hoa Kỳ đã thông qua Đạo Luật MMPA. Đạo luật này nghiêm cấm việc quấy rối, săn bắn, bắt giữ, hoặc giết hại động vật biển có vú mà không có giấy phép, và quy định việc nhập khẩu hoặc xuất khẩu động vật biển có vú không được cấp phép là bất hợp pháp. Từ ngày 1/1/2026, Hoa Kỳ chỉ cho phép nhập khẩu thủy sản từ những nghề cá không gây hại cho động vật biển có vú.
Ông Lê Trần Nguyên Hùng, Phó Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho biết: “Cơ quan thực thi Đạo luật MMPA là Cục Quản lý khí quyển và đại dương Hoa Kỳ. Đạo luật nhằm đảm bảo thủy sản nhập khẩu không đến từ các nghề cá gây hại quá mức cho cá heo, cá voi và các loài động vật biển có vú khác mà Hoa Kỳ coi là cần bảo tồn toàn cầu, chứ không chỉ trong vùng biển thuộc chủ quyền”.
Chiếu theo quy chuẩn MMPA, Việt Nam hiện có 11 nghề cá được công nhận, nhưng còn 12 nghề nằm ngoài danh mục. Điều này sẽ hạn chế rất lớn đến cách thức và không gian đánh bắt, khai thác, dẫn đến sụt giảm sản lượng xuất khẩu sang thị trường Hoa Kỳ.
Các mặt hàng có nguy cơ bị đình trệ xuất khẩu bao gồm cá ngừ, cá kiếm, mực, cá mú, tôm hùm,… do ngư cụ thường được sử dụng như lưới rê, dây câu dài, lưới vây có nguy cơ gây hại cho động vật biển có vú thuộc nhóm bảo tồn. Các chuyên gia thủy sản dự báo giá trị xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ có thể giảm hàng trăm triệu USD.
Theo số liệu của năm 2024, tính riêng danh mục các sản phẩm khai thác được liệt kê từ 12 nghề cá bị ảnh hưởng bởi Đạo luật MMPA, ước đạt gần 512 triệu USD, trong đó cá ngừ khoảng gần 388 triệu USD, các loài còn lại gần 124 triệu USD.
Trong khi đó, tấm “thẻ vàng” IUU từ Ủy ban châu Âu (EC) với thủy sản Việt Nam đang từng ngày khiến chi phí tăng, doanh nghiệp mất lợi thế cạnh tranh và ảnh hưởng uy tín ngành. EC đã lùi đợt thanh tra thứ 5 vào cuối năm 2025. Nếu không có biện pháp khắc phục hiệu quả thì nguy cơ bị “thẻ đỏ” là rất lớn.
Nếu như “thẻ vàng” IUU làm phơi bày lổ hổng của chúng ta về ý thức bảo vệ môi trường sinh thái, phát triển bền vững, thì Đạo luật MMPA thử thách khả năng ứng biến của xuất khẩu thủy sản trong bối cảnh rào cản phi thuế quan ngày càng được sử dụng phổ biến.
Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) đã gửi công văn đề xuất Chính phủ thuê chuyên gia, đơn vị tư vấn từ Hoa Kỳ hỗ trợ các vấn đề kỹ thuật pháp lý, như thuyết trình, giải thích, chứng minh,… để gia tăng danh mục nghề cá được công nhận theo MMPA.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, một loạt giải pháp mà Việt Nam cần được thực hiện, bao gồm chuyển đổi, cải tiến ngư cụ để đáp ứng yêu cầu tương đương với nghề cá của Hoa Kỳ, tăng cường giám sát khai thác bằng hệ thống định vị, thu thập và công bố dữ liệu minh bạch trong quá trình khai thác không gây hại cho các loài thú biển.
Trong khi đó, nghề cá tại Thái Lan được Hoa Kỳ công nhận hoàn toàn nhờ sớm xây dựng quy chuẩn khai thác thủy sản hiện đại, thực thi nguyên tắc tiến bộ mang tính toàn cầu. Đạo luật Bảo vệ thú biển của Hoa Kỳ đã có từ năm 1972, những thông báo mới đây chỉ là mở rộng áp dụng.
Sắc lệnh Hoàng gia Thái Lan về nghề cá (2015) yêu cầu cấp phép đánh bắt cá thương mại chỉ có hiệu lực 2 năm; cấm một số ngư cụ hiện đại ở vùng ven biển; bắt buộc phải có quan sát viên đối với hoạt động đánh bắt cá và kiểm tra lao động đối với tất cả thuyền viên.
Đặc biệt, Thái Lan liên tục sửa đổi khuôn khổ pháp lý và áp dụng rất nghiêm ngặt trong thực tế để đáp ứng các quy tắc bảo tồn quốc tế và khu vực; đồng thời không ngừng cải cách nghề cá để duy trì uy tín trên thị trường toàn cầu và đảm bảo quyền của người lao động.
Bài học được rút ra là cần nâng cao khả năng dự báo tình hình tại các thị trường trọng điểm; pháp lý thương mại hiện đại có tính khu biệt rất cao; nhiều bộ luật của Hoa Kỳ có lịch sử lâu đời, việc áp dụng các điều khoản của các bộ luật này rất khó lường.
Ông Stephen Nagy, Giám đốc Nghiên cứu Chính sách của Hội đồng Nghiên cứu Châu Á - Thái Bình Dương, khuyến nghị các quốc gia như Việt Nam cần tìm kiếm giải pháp công nghệ và hỗ trợ từ các đối tác khu vực nhằm xử lý tốt hơn những vấn đề đánh bắt trên biển. Vị chuyên gia này dẫn chứng, Canada đã tích cực hợp tác với Philippines phát hiện các tàu cá không khai báo, qua đó góp phần vào nỗ lực gỡ “thẻ vàng” của EC.
