Hệ lụy khó lường nếu Mỹ áp thuế bổ sung với Trung Quốc

Tổng thống Donald Trump vừa đe dọa áp thuế bổ sung 100% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, bắt đầu từ ngày 1 tháng 11 hoặc sớm hơn. Đồng thời, ám chỉ các biện pháp kiểm soát xuất khẩu phần mềm quan trọng như một phần đáp trả sau khi Bắc Kinh siết chặt kiểm soát xuất khẩu các nguyên tố đất hiếm. Nếu chính sách này thực thi, có thể làm bùng nổ lại cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Ảnh hưởng tức thì

Ngay sau thông tin, thị trường tài chính phản ứng mạnh. Chỉ số Nasdaq giảm 3,6% và S&P 500 giảm 2,7% ngay sau thông báo của ông Trump. Tiền điện tử cũng lao dốc, với Bitcoin giảm dưới 105.000 USD, dẫn đến thanh lý 17 tỷ USD, phản ánh sự hoảng hốt của nhà đầu tư trước khả năng tái bùng phát một cuộc chiến thương mại toàn diện giữa 2 quốc gia. Những ngành lệ thuộc nhiều vào chuỗi cung ứng xuyên biên giới - bán dẫn, điện tử tiêu dùng, ôtô điện - lập tức chịu áp lực, khi chi phí đầu vào có thể tăng vọt và rủi ro đứt gãy nguồn cung ngày càng rõ.

Với mức thuế bổ sung 100%, giá nhiều mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc có thể tăng gấp đôi khi qua cửa khẩu Mỹ. Hậu quả trực tiếp là doanh nghiệp Mỹ dùng linh kiện, phụ tùng hay nguyên liệu từ Trung Quốc sẽ đối mặt chi phí lớn, buộc họ phải lựa chọn giữa việc chuyển chi phí sang người tiêu dùng qua giá bán cao hơn, đổi nguồn cung (nếu khả thi) hoặc chịu lỗ. Các phân tích kinh tế cho thấy thuế đánh trên nhập khẩu thường được chuyển một phần sang người tiêu dùng dưới dạng giá cả tăng, gây sức ép lạm phát, đặc biệt với các gia đình thu nhập thấp.

Theo phân tích từ Tax Foundation, Trung Quốc chiếm khoảng 15-20% tổng nhập khẩu của Mỹ, bao gồm điện thoại thông minh, quần áo, đồ chơi và linh kiện ô tô. Các nhà nhập khẩu Mỹ phải chịu chi phí ban đầu, sau đó chuyển sang người tiêu dùng. Cũng theo Tax Foundation, thuế quan này có thể tăng thu ngân sách liên bang của Mỹ thêm 171 tỷ USD trong năm 2025, nhưng đồng thời làm giảm GDP 0,56%. Giá tiêu dùng có thể tăng 2-5%, đặc biệt ở lĩnh vực điện tử tăng 20-50% và quần áo tăng 15-30%.

Người tiêu dùng Mỹ sẽ cảm nhận rõ rệt. Một chiếc điện thoại 500 USD có thể lên đến 800-1.000 USD do phụ thuộc vào linh kiện Trung Quốc. Các mặt hàng hàng ngày như đồ dùng gia đình và thực phẩm chế biến cũng tăng giá 5-10%. J.P. Morgan ước tính, nếu thuế kéo dài, chi phí hộ gia đình trung bình có thể tăng thêm 1.300-5.200 USD mỗi năm, ảnh hưởng nặng nề đến tầng lớp trung lưu và thấp. Doanh nghiệp nhỏ, phụ thuộc vào hàng nhập khẩu rẻ, có nguy cơ phá sản.

Đáng chú ý, Trung Quốc thống trị nguồn cung đất hiếm, chiếm đa số toàn cầu. Kiểm soát xuất khẩu của họ có thể gây thiếu hụt cho xe điện và vũ khí Mỹ. Ông Trump đáp trả bằng hạn chế xuất khẩu phần mềm quan trọng, nhưng điều này chỉ làm phức tạp thêm chuỗi cung ứng. Các chuyên gia cảnh báo, lạm phát có thể leo thang nhanh, buộc Cục Dự trữ Liên bang điều chỉnh lãi suất.

Hệ quả lâu dài

Một cú đánh thuế quy mô như thế không chỉ là biện pháp kinh tế thuần túy. Nó đặt lại câu hỏi về cấu trúc quan hệ Mỹ-Trung trong những năm tới: từ thương mại chuyển sang an ninh quốc gia, từ áp đặt thuế sang kiểm soát xuất khẩu công nghệ và danh sách đen doanh nghiệp. Việc áp thêm 100% thuế sẽ làm tăng chi phí thương mại toàn cầu, khiến các chuỗi giá trị bị tái cấu trúc mạnh mẽ theo logic an ninh nhiều hơn lợi ích chi phí. Những ngành công nghệ cao, quân sự và không gian sẽ đứng ở trung tâm cuộc “điều chỉnh” này.

Nên nhớ rằng, trước khi có tuyên bố mới, mức thuế trung bình của Mỹ đối với hàng Trung Quốc đã ở mức cao so với lịch sử, con số được nhiều viện nghiên cứu nước ngoài trích dẫn cho thấy mức thuế trung bình hiện ở khoảng 57,6% tính đến một thời điểm gần đây trong năm. Việc tăng thêm 100% sẽ đưa một số mặt hàng lên mức thuế ba chữ số, làm đảo lộn các kế hoạch tài chính và thương mại của nhiều doanh nghiệp.

Về dài hạn, thuế quan có thể thúc đẩy sản xuất nội địa Mỹ, giảm phụ thuộc vào Trung Quốc. Richmond Fed dự báo, các biện pháp bảo hộ như vậy có thể tạo 200.000-500.000 việc làm trong sản xuất, nhưng với chi phí cao hơn 10-20% cho hàng hóa Mỹ. Tuy nhiên, GDP Mỹ có thể giảm 1-3% hàng năm nếu xung đột kéo dài. Yale Budget Lab ước tính, toàn bộ thuế quan 2025 làm tăng giá cả 2,3%, tương đương mất 3.800 USD mỗi hộ gia đình.

Các chuyên gia kinh tế cũng cho rằng, nếu mục tiêu của Washington là làm suy yếu năng lực sản xuất chiến lược của Trung Quốc, các biện pháp bảo hộ mạnh mẽ có thể đạt được phần nào. Nhưng, nếu mục tiêu là bảo vệ chuỗi cung ứng Mỹ và giảm phụ thuộc, biện pháp đánh thuế đơn thuần sẽ kém hiệu quả so với chiến lược đầu tư dài hạn vào khai thác, tinh luyện, tái chế và phát triển công nghệ thay thế. Nói cách khác, thuế là vũ khí tức thời nhưng không phải là câu trả lời dài hạn cho bài toán an ninh công nghệ.

Về mặt chính trị ngoại giao, lời lẽ cứng rắn và các động thái trả đũa dễ khiến cơ hội đối thoại giảm sút. Các cuộc gặp cấp cao giữa lãnh đạo đôi bên có thể bị hoãn hoặc đặt điều kiện, làm giảm không gian cho việc giải quyết những vấn đề mang tính hệ thống như chuỗi cung ứng bán dẫn, quy tắc đầu tư hay biến đổi khí hậu.

Ông Trump vẫn để cửa mở cho đàm phán, với cuộc gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình có thể diễn ra ở Hàn Quốc tới đây. Ông nói: “Tôi chọn ngày 1 tháng 11 để xem điều gì xảy ra”. Các cuộc chiến thương mại trước đây kéo dài 2-3 năm trước khi có thỏa thuận. Các chuyên gia chính sách đối ngoại coi đây là nỗ lực hợp tác sâu hơn vào 2026, nhưng rủi ro leo thang cao nếu không có nhượng bộ.

Tổng thế, một chính sách thuế đột ngột ở mức 100% sẽ là cú sốc lớn với nền kinh tế toàn cầu. Nó có thể làm tê liệt một phần chuỗi cung ứng hiện đại, gây thiệt hại cho người tiêu dùng và doanh nghiệp, đồng thời kích hoạt một chu kỳ đáp trả giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.