Hộ kinh doanh lại canh cánh nỗi lo mức thuế 17%

Bộ Tài chính đang lấy ý kiến dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân sửa đổi với thay đổi lớn: bỏ hình thức thuế khoán cứng nhắc và thay bằng cơ chế hai nấc từ ngày 01/01/2026.

Theo đó, với cá nhân hoặc cá nhân kinh doanh có doanh thu năm trong ngưỡng do Chính phủ quy định, thuế tiếp tục tính theo tỷ lệ % trên doanh thu, dao động từ 0,5% đến 5% tùy lĩnh vực thương mại, dịch vụ, ăn uống, sản xuất… Với nhóm vượt ngưỡng này, thu nhập chịu thuế được xác định theo công thức doanh thu trừ chi phí hợp lý, áp dụng thuế suất 17%. Cá nhân có doanh thu dưới hoặc bằng 200 triệu đồng/năm vẫn được miễn thuế như hiện hành.

Điểm đáng chú ý là mức thuế 17% này ngang bằng với thuế thu nhập doanh nghiệp dành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa có doanh thu từ 3 đến 50 tỷ đồng/năm theo Luật Thuế TNDN 2025. Bộ Tài chính cho rằng đây là bước đi nhằm đảm bảo công bằng giữa các khu vực kinh tế, đồng thời khuyến khích cá nhân kinh doanh mạnh dạn chuyển đổi thành doanh nghiệp, tiếp cận vốn, chính sách và quản trị minh bạch hơn.

Tuy nhiên, thực tế lại cho thấy nhiều nỗi lo. Phần lớn cá nhân kinh doanh nhỏ lẻ hiện không quen lưu giữ hóa đơn, chứng từ đầu vào. Một chủ quán ăn, tiệm tạp hóa hay người bán hàng online mua nguyên liệu ở chợ, từ nông dân, thường không thể lấy được hóa đơn hợp pháp. Nếu chi phí không đủ điều kiện khấu trừ, thu nhập tính thuế sẽ gần như bằng doanh thu, đồng nghĩa gánh thuế thực tế có thể nặng hơn trước. Nguy cơ này khiến dư luận đặt câu hỏi: liệu chính sách cải cách có trở thành một “cú sốc thuế” với hàng triệu cá nhân kinh doanh nhỏ?

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, luật sư Nguyễn Đức Biên – Giám đốc Công ty Luật Đại La cho rằng, việc chuyển từ khoán sang tính thuế theo lợi nhuận là cần thiết để bảo đảm nguyên tắc công bằng. Người có thu nhập cao thì phải nộp thuế tương xứng, không thể để cá nhân kinh doanh lớn hưởng lợi so với doanh nghiệp.

Nhưng luật sư Biên cũng chỉ rõ một bất cập. “Luật hiện hành yêu cầu chi phí hợp lý phải có hóa đơn, chứng từ. Hộ nhỏ lẻ mua hàng ngoài chợ thì không thể có. Nếu không có cơ chế đặc thù, thu nhập tính thuế sẽ bị đội lên gần bằng doanh thu. Đó là rủi ro lớn nhất”. Ông đề xuất Nhà nước nên ban hành định mức chi phí hợp lý theo từng ngành nghề, như ăn uống, may mặc, vận tải…, để cá nhân kinh doanh có cơ sở kê khai thay vì bị bó buộc hoàn toàn vào hóa đơn.

Ở góc nhìn khác, luật sư Lê Thị Nhung (Đoàn Luật sư Hà Nội) nhận định, đây là cải cách mang tính hội nhập nhưng cần lộ trình 2 - 3 năm thay vì áp dụng ngay. “Nếu triển khai ngay từ 2026, hàng triệu hộ sẽ lúng túng. Cần giai đoạn chuyển tiếp với phần mềm kê khai miễn phí, tập huấn tại địa phương, hỗ trợ kế toán và pháp lý. Nếu không, thay vì minh bạch, chúng ta có thể vô tình đẩy họ quay lại kinh tế ngầm để né thuế”, luật sư Nhung nói.

Bên cạnh đó, bà Nhung cũng nhấn mạnh, việc áp thuế trên lợi nhuận là đúng nguyên tắc, nhưng phải được “bản địa hóa” theo điều kiện Việt Nam. “Ở nhiều nước, cá nhân kinh doanh nhỏ được phép khấu trừ chi phí theo tỷ lệ khoán cố định theo ngành. Ví dụ, một tiệm ăn mặc định được trừ 50% doanh thu cho chi phí đầu vào mà không cần hóa đơn đầy đủ. Nếu áp dụng cơ chế này, vừa giảm gánh nặng thủ tục, vừa đảm bảo công bằng tương đối”, luật sư Nhung phân tích.

Ngoài ra, nữ luật sư cũng cảnh báo nguy cơ gia tăng khiếu nại hành chính nếu cơ quan thuế bác chi phí. “Khi quyền lợi bị ảnh hưởng trực tiếp, người dân sẽ khiếu nại. Nếu không có quy định rõ ràng, hệ thống tòa án hành chính sẽ phải gánh thêm áp lực”. Theo bà, một cải cách thuế bền vững không chỉ dừng ở công thức tính, mà cần khung pháp lý đồng bộ, cùng cơ chế hỗ trợ thực chất.

“Thuế không thể chỉ nhìn từ góc độ ngân sách. Nó phải cân bằng lợi ích Nhà nước và khả năng tuân thủ của người dân. Nếu để chính sách xa rời thực tiễn, nó sẽ phản tác dụng”, bà Nhung nói.