Kẽ hở thuế và nghịch lý chuyển đổi số

Thực trạng hộ kinh doanh né thuế bằng cách “chỉ nhận tiền mặt” không còn là chuyện lạ, mà đang trở thành vấn đề đáng lo ngại. Trong bối cảnh cả nước đẩy mạnh chuyển đổi số, khuyến khích thanh toán không tiền mặt, việc cố tình giao dịch “ngoài sổ” không chỉ gây thất thu cho ngân sách mà còn làm méo mó môi trường kinh doanh, xói mòn niềm tin vào sự minh bạch thị trường.

Theo các chuyên gia tài chính, thuế, đây là “điểm nghẽn” trong công tác quản lý hiện nay. Nhiều hộ kinh doanh, đặc biệt trong lĩnh vực ăn uống, làm đẹp, bán lẻ và thương mại điện tử, vẫn duy trì thói quen thu, chi tiền mặt để né hóa đơn, tách doanh thu thật và doanh thu báo cáo. Khi dữ liệu doanh thu không phản ánh đúng thực tế, việc hoạch định chính sách thuế, điều tiết kinh tế và thống kê tăng trưởng đều bị sai lệch.

Trong khi đó, Chính phủ đã nhiều lần nhấn mạnh mục tiêu xây dựng nền kinh tế minh bạch, giảm giao dịch tiền mặt, song thực tế cho thấy vẫn còn “khoảng tối” trong khâu giám sát. Việc một bộ phận hộ kinh doanh cố tình lách quy định đang tạo ra nghịch lý lớn, chính sách số hóa càng tiến nhanh, thủ đoạn né thuế càng tinh vi.

Tại Hà Nội, cơ quan thuế đã phát hiện hàng loạt trường hợp vi phạm nổi cộm. Điển hình như TikToker Vũ Nam Phương (biệt danh Cún Bông) và Nguyễn Thị Thu Hường (Hycloset) có doanh thu hàng chục tỉ đồng mỗi năm từ kinh doanh thời trang, mỹ phẩm nhưng không kê khai trung thực, gây thất thu ngân sách hàng tỉ đồng. Hệ thống nhà hàng Tùng Dining cũng bị phát hiện sử dụng hai hệ thống sổ sách, yêu cầu khách chỉ thanh toán tiền mặt để che giấu doanh thu thật. Một số cơ sở spa, làm đẹp còn hướng dẫn khách ghi nội dung chuyển khoản thành “tiền mượn” hay “trả nợ” để tránh bị đối soát.

Theo cơ quan thuế, đây không chỉ là vi phạm kê khai, mà còn tiềm ẩn nguy cơ rửa tiền, gian lận tài chính, ảnh hưởng đến cân đối thu, chi ngân sách. Đơn vị này cũng khẳng định sẽ tăng cường kiểm tra, đối soát dữ liệu từ ngân hàng, sàn thương mại điện tử và ví thanh toán để xử lý nghiêm các trường hợp cố tình gian lận.

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, một số ý kiến cho rằng, nguyên nhân sâu xa của tình trạng này không chỉ nằm ở ý thức tuân thủ, mà còn do cơ chế quản lý thuế đối với hộ cá thể vẫn chưa theo kịp thực tế. Phần lớn hộ kinh doanh nhỏ lẻ thiếu công cụ xuất hóa đơn điện tử đơn giản, phải kê khai thủ công hoặc thuê dịch vụ ngoài, khiến chi phí tăng và tâm lý e ngại. Bên cạnh đó, việc tuyên truyền chưa đủ rộng khiến người dân vẫn coi hóa đơn là “thủ tục rườm rà”, thay vì là quyền lợi và bằng chứng pháp lý bảo vệ họ khi có tranh chấp.

Tuy nhiên, nếu chỉ nhìn ở góc độ kinh tế là chưa đủ. Đằng sau các hành vi này là những khoảng trống pháp lý và thói quen tiêu dùng chưa theo kịp thời đại số. Luật sư Lê Thị Nhung - Giám đốc Công ty Luật L&A Legal Experts cho rằng để giải quyết tận gốc vấn đề, cần tiếp cận theo hướng vừa răn đe, vừa hỗ trợ vừa xây dựng văn hóa tuân thủ.

Ở góc độ pháp lý, Luật Quản lý thuế và Nghị định 123/2020/NĐ-CP về hóa đơn điện tử đã quy định khá rõ, song công tác phối hợp liên thông dữ liệu giữa cơ quan thuế, ngân hàng và các nền tảng thanh toán vẫn còn chậm. “Khi dòng tiền chưa được định danh rõ ràng, việc giám sát chỉ dừng ở hậu kiểm, nghĩa là phát hiện khi vi phạm đã xảy ra”, bà nói.

Theo Luật sư, tâm lý người tiêu dùng cũng góp phần đáng kể. “Nhiều người vẫn thích trả tiền mặt vì được giảm giá, hoặc tin rằng không lấy hóa đơn sẽ nhanh gọn hơn. Nhưng chính sự thuận tiện ấy lại tiếp tay cho hành vi trốn thuế”, Luật sư Nhung phân tích và chia sẻ, trong nhiều trường hợp, người tiêu dùng không biết rằng chính họ mất quyền lợi bảo hành, khiếu nại hay hoàn tiền nếu không có hóa đơn hợp lệ.

Bên cạnh đó, bà Nhung nhấn mạnh cần song hành giữa “cưỡng chế” và kiến tạo. Bên cạnh việc tăng cường thanh tra, Nhà nước nên phát triển nền tảng hóa đơn điện tử miễn phí, tích hợp sẵn trong ứng dụng ngân hàng hoặc ví điện tử, giúp hộ kinh doanh nhỏ dễ sử dụng. Đồng thời, nên có cơ chế khuyến khích khách hàng nhận hóa đơn, chẳng hạn thông qua điểm thưởng hoặc hoàn thuế nhỏ khi thanh toán điện tử.

“Khi cả hai bên cùng thấy lợi ích trong minh bạch, việc tuân thủ sẽ trở thành thói quen chứ không phải mệnh lệnh”, Luật sư Lê Thị Nhung nói.