KHỞI NGHIỆP HƯNG YÊN: Từ Quốc gia khởi nghiệp đến Quốc gia khởi nghiệp sáng tạo

Phát biểu tại Hội nghị tổng kết hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tỉnh Hưng Yên giai đoạn 2021-2025, TS Nguyễn Văn Trúc, Trưởng phòng Ươm tạo Công nghệ, Cục Khởi nghiệp và Doanh nghiệp Công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho biết, trong thập kỷ vừa qua, giai đoạn 2016-2023, phong trào "Quốc gia khởi nghiệp" của Việt Nam đã tạo ra một làn sóng mạnh mẽ, thúc đẩy hàng trăm nghìn doanh nghiệp mới xuất hiện.

Sự phát triển này được Chính phủ thúc đẩy qua các đề án như Đề án 844 và Đề án 939. Nhờ đó, một hệ sinh thái khởi nghiệp đã hình thành với hơn 3.800 startup và 200 không gian đổi mới sáng tạo cùng hàng trăm quỹ đầu tư.

Tuy nhiên, trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu, tốc độ thay đổi công nghệ, sự trỗi dậy của AI và chuyển đổi số, chỉ khởi nghiệp thôi chưa đủ để Việt Nam tạo ra bước đột phá. Thách thức lớn nhất hiện nay là phần lớn các startup được thành lập chủ yếu là startup thương mại, mô hình copy, với tỷ lệ startup công nghệ lõi còn nhỏ. Điều này dẫn đến năng suất lao động và giá trị gia tăng của nền kinh tế chưa cao.

Theo ông Trúc, giai đoạn mới (2025-2035) sẽ là giai đoạn Việt Nam chuyển đổi mạnh mẽ từ "Quốc gia khởi nghiệp" sang "Quốc gia khởi nghiệp sáng tạo". Giai đoạn này sẽ không đo bằng số lượng startup mà bằng chất lượng và tác động mà các doanh nghiệp đó tạo ra. Khởi nghiệp sáng tạo là sự kết hợp giữa khởi nghiệp, nghiên cứu và phát triển (R&D), công nghệ, và đổi mới mô hình kinh doanh. Mục tiêu cốt lõi là tạo ra tri thức, ứng dụng và phát triển công nghệ tiên tiến, và sản xuất ra sản phẩm giá trị cao có hàm lượng trí tuệ cao, thay vì chỉ tập trung vào khởi nghiệp bán lẻ hay thương mại. Do đó, theo ông, chúng ta cần tăng tỷ lệ doanh nghiệp tạo ra công nghệ mới, sáng chế mới, đồng thời nâng cao năng lực thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Bài học từ các quốc gia tiên tiến cho thấy, Israel không phải là quốc gia có nhiều startup nhất, nhưng lại có nhiều deep-tech startup nhất. Họ đã thành công nhờ chương trình Yozma và các vườn ươm quốc gia, nơi Nhà nước tài trợ rủi ro cho giai đoạn đầu, kết hợp với một văn hóa chấp nhận rủi ro và dám thử sai. Singapore lại mạnh mẽ bằng cách đầu tư mạnh cho R&D quốc gia, thu hút nhân tài thông qua visa tài năng và quỹ Matching Fund, cùng với việc vận hành cổng thông tin hỗ trợ đổi mới một cửa (One-stop innovation portal) 24/7. Trong khi đó, Hàn Quốc chứng minh vai trò quan trọng của chính quyền địa phương trong việc xác định mỗi tỉnh một ngành công nghiệp mũi nhọn, biến đại học thành trung tâm đổi mới sáng tạo, và hỗ trợ vốn, đất đai, thuế cho doanh nghiệp. Có thể thấy, muốn đi từ "khởi nghiệp" sang "khởi nghiệp sáng tạo", phải tạo ra tri thức – công nghệ – sản phẩm giá trị cao, không chỉ khởi nghiệp bán lẻ hay thương mại.

Thực trạng của Việt Nam cũng cho thấy, chúng ta đang đối mặt với những thách thức như tỷ lệ R&D/GDP thấp (khoảng 0,53%), doanh nghiệp ít đầu tư R&D và chủ yếu mua công nghệ nước ngoài, cùng với năng lực bảo hộ và thương mại hóa sở hữu trí tuệ còn hạn chế. Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội để bứt phá, nhờ lực lượng lao động trẻ, khả năng thích ứng nhanh, sự xuất hiện của các công nghệ mới như AI, Big Data, công nghệ sinh học và bán dẫn, cùng với sự thúc đẩy kinh tế số từ Chính phủ và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo địa phương đang hình thành mạnh mẽ.

Để chuyển đổi thành công, đại diện Cục Khởi nghiệp và Doanh nghiệp Công nghệ cho rằng, Việt Nam cần tập trung vào 5 trụ cột chiến lược. Thứ nhất, đổi mới sáng tạo làm động lực bằng cách tăng đầu tư R&D lên 1-1,5% GDP vào 2035. Thứ hai, xây dựng tinh thần sáng tạo trong giáo dục bằng cách đưa môn "Khởi nghiệp sáng tạo" vào đại học. Thứ ba, tăng cường bảo hộ sở hữu trí tuệ thông qua việc lập Quỹ hỗ trợ thương mại hóa sáng chế. Thứ tư, phát triển hệ sinh thái địa phương với mỗi tỉnh có 1 ngành công nghệ chủ lực. Thứ năm, ứng dụng AI và công nghệ số để thúc đẩy Chính quyền số, doanh nghiệp số và xã hội số.

“Điển hình, tỉnh Hưng Yên có thể trở thành một hạt nhân với đề xuất thành lập Trung tâm Đổi mới sáng tạo Hưng Yên. Trung tâm này sẽ có ba chức năng cốt lõi là ươm tạo startup công nghệ, xây dựng phòng lab công nghệ chung, đào tạo AI & chuyển đổi số”, TS Nguyễn Văn Trúc chia sẻ.

Theo ông Trúc, Hưng Yên nên tập trung vào ba lĩnh vực thế mạnh gồm công nghiệp hỗ trợ ô tô – điện tử, nông nghiệp công nghệ cao và logistics thông minh. Đặc biệt, việc xây dựng Quỹ đầu tư hạt giống cấp tỉnh theo mô hình Israel (Nhà nước góp 30%, Doanh nghiệp góp 70%) sẽ giúp giảm rủi ro cho nhà đầu tư tư nhân và tạo nguồn vốn ổn định cho startup giai đoạn đầu. Song song đó, việc thiết lập mạng lưới kết nối với các trường đại học lớn như Công nghiệp Hà Nội, Bách khoa, Nông nghiệp và Dược Hà Nội sẽ tạo ra cầu nối vững chắc giữa nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn.

“Khởi nghiệp là để lập nghiệp. Khởi nghiệp sáng tạo là để tạo ra tương lai. Quốc gia khởi nghiệp giúp chúng ta có thêm nhiều doanh nghiệp. Quốc gia khởi nghiệp sáng tạo sẽ giúp Việt Nam có nhiều doanh nghiệp mạnh – sáng tạo – đủ sức cạnh tranh toàn cầu. Từ một tỉnh đang phát triển mạnh mẽ về công nghiệp như Hưng Yên, chúng ta hoàn toàn có thể tạo ra những hạt giống đổi mới sáng tạo, tạo ra những sản phẩm ‘Made-in-Hung-Yen, Made-in-Vietnam’ có hàm lượng trí tuệ cao”, ông Trúc nhận định.