Kinh doanh có trách nhiệm là bắt buộc trong kỷ nguyên đổi mới sáng tạo

Thực hành kinh doanh có trách nhiệm (RBC) đã trở thành một chủ đề không thể tách rời khỏi kinh doanh, pháp lý và sự phát triển kinh tế xã hội trong bối cảnh toàn cầu hóa và công nghệ phát triển mạnh mẽ. Chủ đề này không phải là vấn đề mới mẻ, bởi Liên Hiệp Quốc và Tổ chức Phát triển Kinh tế OECD đã có những chương trình riêng về kinh doanh có trách nhiệm từ rất lâu.

Tuy nhiên, TS Nguyễn Như Quỳnh - Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Khoa học và Công nghệ - chia sẻ tại “Hội nghị tập huấn Chính sách, pháp luật về thực hành kinh doanh có trách nhiệm trong lĩnh vực khoa học và công nghệ năm 2025” diễn ra ngày 23/10 tại TP HCM, rằng đối với không ít các tổ chức và cá nhân tại Việt Nam, đây lại vẫn là một vấn đề mới, và không phải tất cả mọi người đều nhận thức hết được nội hàm, ý nghĩa và tầm quan trọng của nó.

RBC, bắt nguồn từ cụm từ tiếng Anh responsible business conduct, đòi hỏi một thực thể kinh doanh phải đặt ra yêu cầu đối với sự phát triển bền vững, bên cạnh yêu cầu hàng đầu về lợi nhuận. Cụ thể, doanh nghiệp phải có trách nhiệm đối với xã hội, đối với những chủ thể có liên quan (bao gồm người lao động, người tiêu dùng), và phải có trách nhiệm bảo vệ môi trường, nhằm cân bằng giữa phát triển kinh tế và phát triển bền vững. Các quy định pháp luật hiện hành về đánh giá tác động môi trường (ĐTM), Bộ luật Lao động bảo vệ quyền lợi lao động nữ và quy định độ tuổi ký hợp đồng, hay quy định bảo vệ người tiêu dùng chống lại quảng cáo gây hiểu lầm, đều là những yêu cầu pháp lý về thực hành kinh doanh có trách nhiệm mà nhà nước đang đứng ra để yêu cầu các doanh nghiệp tuân thủ.

Đặc biệt, trong giai đoạn sau Nghị quyết 57 của Ban chấp hành Trung ương Đảng về đột phá phát triển khoa học công nghệ (KH&CN), đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, yêu cầu về RBC đối với các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực này càng trở nên lớn hơn. Bà Quỳnh cảnh báo rằng nếu các doanh nghiệp KH&CN không thực hành kinh doanh có trách nhiệm, họ có thể chứa đựng những rủi ro tiềm ẩn và ảnh hưởng tiêu cực đến mục tiêu phát triển bền vững, ví dụ như sản xuất không đảm bảo chất lượng (tiêu chuẩn, quy chuẩn, nhãn hiệu hàng hóa). Thậm chí, việc phát triển và sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) một cách không có trách nhiệm cũng hết sức nguy hiểm, do AI đang trở thành công cụ không thể thiếu trong hoạt động kinh doanh.

Do đó, mục tiêu của việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật không chỉ là giúp doanh nghiệp nhận thức đầy đủ về RBC mà còn là lan tỏa tinh thần này, đảm bảo sự phát triển cân bằng giữa kinh doanh và phát triển bền vững.

TS Nguyễn Tiến Đạt - giảng viên Khoa Luật Kinh tế, Học viện Chính sách và Phát triển, Bộ Tài chính - khẳng định thực tế đã chứng minh rằng các doanh nghiệp thực hiện RBC vẫn có lợi nhuận, thậm chí lợi nhuận càng ngày càng cao và thị trường càng mở rộng. Ông nhận định RBC là một chủ trương xuyên suốt từ quan điểm của Đảng và chính sách của Nhà nước.

RBC được hiểu là một mô hình kinh doanh đặt mục tiêu lợi ích doanh nghiệp là số 1, sau đó là lợi ích cho nhà nước và cộng đồng, được thực hiện một cách bền vững, đạo đức và có ý thức. Việc thực hành tốt RBC mang lại giá trị cho cả bên trong lẫn bên ngoài doanh nghiệp. Ví dụ, người lao động được hưởng các chế độ và quyền lợi tốt hơn, trong khi nhà nước được giảm tải hệ quả rủi ro liên quan đến môi trường, hàng giả, hàng nhái.

Nội hàm của RBC trong lĩnh vực KH&CN hướng đến bốn trụ cột chính:

Một là trách nhiệm đạo đức. Đảm bảo sản phẩm hàng hóa tốt cho người tiêu dùng.

Hai là trách nhiệm đối với xã hội. Bao gồm phúc lợi cho người lao động, giải quyết các vấn đề cộng đồng và bất bình đẳng.

Ba là trách nhiệm đối với môi trường. Ví dụ, thực hiện báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) hoặc trích quỹ phòng ngừa rủi ro môi trường, kể cả khi nhà nước không yêu cầu.

Và bốn là quản trị (Governance). Đảm bảo quản trị tốt hơn, hiệu quả hơn, thông qua việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như ISO, giúp quy trình vận hành khoa học và chuyên nghiệp. Trong quản trị còn bao gồm các tiêu chí như chống tham nhũng và bảo vệ cổ đông nhỏ lẻ.

Tiến sĩ Đạt cũng lưu ý cần phân biệt rõ hai khái niệm thường bị nhầm lẫn: Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) và Thực hành kinh doanh có trách nhiệm (RBC). CSR là cam kết, ý tưởng, khung triết lý, còn RBC là hành động, quy trình, chính sách cụ thể, thực tế mà doanh nghiệp phải làm. Các hệ thống quốc tế hiện đang được áp dụng để đánh giá hiệu quả RBC bao gồm ISO 26000 (khuyến nghị tổ chức hành xử có trách nhiệm), hệ thống ESG (Environment, Social, Governance) – bộ tiêu chí đánh giá mức độ phát triển bền vững, và UN Global Compact (UNGC) – hệ thống gồm 10 nguyên tắc cơ bản được nhiều doanh nghiệp Việt Nam lựa chọn vì dễ thực hiện.

Để minh chứng cho sự kết hợp giữa hiệu quả kinh doanh và trách nhiệm xã hội, đại diện Công ty Cổ phần Sữa Việt Nam Vinamilk, ông Diệp Hồng Khôn, đã chia sẻ những kinh nghiệm thực tiễn. Vinamilk xác định ESG là định hướng chiến lược lâu dài.

Đặc biệt, công ty đã cam kết đạt mục tiêu phát thải ròng bằng không (Net Zero) đến năm 2050. Hiện tại, Vinamilk là doanh nghiệp sữa đầu tiên tại Việt Nam có ba đơn vị (gồm hai nhà máy và một trang trại) đạt chứng nhận quốc tế về trung hòa carbon theo tiêu chuẩn PAS 2060:2014. Công ty cũng đẩy mạnh ứng dụng KH&CN để sản xuất bền vững, ví dụ như áp dụng mô hình trang trại 4.0 (ứng dụng công nghệ hiện đại trong quản lý thức ăn, sức khỏe đàn bò và môi trường chăn nuôi). Trong quản trị, Vinamilk thúc đẩy chuyển đổi số (chữ ký điện tử, số hóa quy trình, quản lý SHTT bằng phần mềm) nhằm tăng hiệu suất và tiết kiệm chi phí quản lý doanh nghiệp.

Ông Khôn khẳng định rằng việc thực hành kinh doanh có trách nhiệm mang lại rất nhiều hiệu quả cho kinh doanh. RBC không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là chuẩn mực đạo đức kinh doanh và là nền tảng xây dựng văn hóa doanh nghiệp, củng cố niềm tin thương hiệu của người tiêu dùng.