Ngành chăn nuôi trước sức ép phải chuyển mình

Ngành chăn nuôi đang đóng vai trò then chốt trong nền kinh tế nông nghiệp, chiếm từ 33% đến 35% GDP nông nghiệp Việt Nam, với quy mô đàn lợn trên 31 triệu con và tốc độ tăng trưởng liên tục ở mức 5% đến 6% trong nhiều năm qua.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho biết tại Hội nghị Phát triển chăn nuôi gia súc, gia cầm bảo đảm nguồn cung dịp cuối năm 2025 và đầu năm 2026” ngày 8/10/2025 tại TP HCM, ngành đang đứng trước những cơ hội lớn để bứt phá mạnh mẽ hơn ra thị trường xuất khẩu, hướng tới mục tiêu đạt kim ngạch 600-700 triệu USD trong năm nay. Tuy nhiên, sự phức tạp ngày càng gia tăng của dịch tả heo châu Phi (ASF) và những thách thức từ thiên tai đang buộc ngành phải nhìn nhận lại chiến lược phát triển theo hướng đầu tư công nghệ và tái cơ cấu triệt để.

Rào cản lớn “biến chủng virus”

Thách thức lớn nhất hiện nay không chỉ là sự lưu hành của virus tả heo châu Phi trong môi trường mà còn là sự xuất hiện của các biến chủng mới có khả năng phá vỡ khả năng phòng vệ cơ bản. PGS, TS Lê Văn Phan – Học viện Nông nghiệp Việt Nam - mô tả virus ASF là một loại virus "rất lớn, cực kỳ phức tạp", với sự khác biệt giữa các kiểu gen khiến chúng không có bảo hộ miễn dịch chéo.

Đặc biệt, theo ghi nhận giám sát, từ năm 2023, đã xuất hiện biến chủng tái tổ hợp giữa Genotype 2 và Genotype 1. Chủng 1-2 này có độc lực rất cao, gây chết rất nhanh. Điều đáng lo ngại là tỷ lệ lưu hành của chủng tái tổ hợp này đang tăng vọt, từ khoảng 15% vào năm 2023 lên khoảng 36% vào năm 2024, và dự kiến sẽ chiếm tới 87% vào đầu năm 2025, theo ông Phan Quang Minh – Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi và Thú y, Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Nguy cơ kinh tế càng được củng cố khi các loại vắc xin ASF đang lưu hành hiện tại đều chưa có khả năng bảo hộ chống lại chủng virus tái tổ hợp Genotype 1 và 2. Bên cạnh đó, các chủng virus xóa gen (chủng độc lực thấp) gây ra các thể bệnh mạn tính như sưng khớp, viêm khớp, hoặc sảy thai, tạo ra ảnh hưởng "lặng" và âm ỉ trong các trại chăn nuôi, điều mà giới chăn nuôi công nghiệp rất lo sợ.

An toàn sinh học và công nghệ

Ở một góc nhìn khác, PGS, TS Lê Văn Phan nhận định chính nhờ có dịch tả heo châu Phi mà quá trình chuyển đổi hóa diễn ra nhanh hơn và mạnh hơn. Ngành chăn nuôi không thể trì hoãn việc nghĩ đến công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và trang trại thông minh.

Thách thức lớn nằm ở việc 50% số hộ chăn nuôi vẫn là các hộ nhỏ lẻ, nơi "hầu như không áp dụng" hoặc áp dụng không đầy đủ các biện pháp an toàn sinh học. Thứ trưởng Phùng Đức Tiến đã nhấn mạnh rằng an toàn sinh học là một "lá chắn thép" để duy trì sản xuất. Nhiều địa phương đã yêu cầu các hộ chăn nuôi khi tái đàn phải đảm bảo yêu cầu về an toàn sinh học.

Về mặt đầu tư, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến cho biết Chính phủ đã có văn bản đồng ý cho triển khai xây dựng mô hình "lợn nhà lầu" để đảm bảo an toàn dịch bệnh, an toàn sinh học và giải quyết môi trường. Đây là giải pháp tích hợp các tiêu chí đặc biệt trong chăn nuôi, ví dụ như sử dụng công nghệ sinh học và các chế phẩm sinh học.

Chiến lược kinh tế hướng ngoại và chuỗi giá trị

Việc đầu tư vào công nghệ và an toàn sinh học không chỉ là để phòng dịch mà còn là chiến lược để tái cơ cấu và nâng cao giá trị cho mục tiêu xuất khẩu. Thứ trưởng Phùng Đức Tiến khẳng định xuất khẩu chăn nuôi và sản phẩm chăn nuôi là một điểm sáng, với con số đạt được là 447 triệu đô la trong 9 tháng đầu năm, tăng 18,6%.

Để đạt được mục tiêu xuất khẩu mạnh mẽ, các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, phải tập trung cho đổi mới công nghệ và trang thiết bị và đầu tư vào chế biến sâu. Thứ trưởng Phùng Đức Tiến cũng đề cập đến sự đầu tư mạnh mẽ của các doanh nghiệp lớn, với những dự án lên tới 200 triệu đô cho công nghệ chế biến hiện đại.

Chiến lược phát triển này dựa trên ba trụ cột kinh tế chính: Thu hút FDI, khai thác thị trường, và đầu tư/chuyển giao công nghệ ra nước ngoài. Đồng thời, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến cũng khuyến khích các doanh nghiệp công nghệ mở rộng quy mô, đảm bảo an toàn thực phẩm theo một chuỗi khép kín, và chuyển đổi sang các mô hình kinh tế mới như kinh tế tuần hoàn và kinh tế xanh.

Chỉ khi đầu tư đồng bộ vào công nghệ, đảm bảo an toàn sinh học tuyệt đối, và thực thi nghiêm ngặt các chiến lược đã đề ra, ngành chăn nuôi mới có thể vượt qua thách thức đa tầng từ các biến chủng virus và thiên tai, từ đó đạt được mục tiêu tăng trưởng và hội nhập kinh tế quốc tế bền vững.