Ngành vận tải đối diện với nhiều khó khăn trong chuyển đổi xanh

Ông Nguyễn Duy Minh - Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Dịch vụ Logistics Việt Nam (VLA).

Tại Việt Nam, tỷ lệ các phương thức vận tải tại bao gồm: đường bộ 74,8%, đường thủy 19,93%, đường biển 5,06%, đường sắt 0,19%, đường hàng không 0,02%. Tỷ lệ phát thải ngành giao thông vận tải chiếm khoảng 18% tổng phát thải CO2 của cả nước; Ngành giao thông vận tải đang chiếm khoảng 70% tổng lượng nhiên liệu tiêu thụ của Việt Nam. Tốc độ tăng trưởng phát thải dự kiến tăng 60% vào năm 2050 nếu không có biện pháp giảm thiểu.

Nguyên nhân chính là do sự gia tăng phương tiện cá nhân, thương mại, nhu cầu vận chuyển hàng hóa cao. Cùng với đó là sự phụ thuộc vào nhiên liệu có nguồn gốc hóa thạch như xăng, dầu diesel, than đá trong một số hệ thống vận tải.

Xu hướng phát thải tại Việt Nam và thế giới: Sự bùng nổ của thương mại điện tử và nhu cầu vận chuyển hàng hóa tăng mạnh làm gia tăng lượng xe tải, container, xe gắn máy (giao hàng chặng cuối) trên đường.

Việc phát thải của ngành giao thông vận tải đã thải ra các loại khí thải: CO2, NOx, SOx, bụi mịn, tác động biến đổi khí hậu, ô nhiễm không khí, hiệu ứng đảo nhiệt đô thị và làm gia tăng chi phí y tế do ô nhiễm không khí, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.

Các doanh nghiệp đang đối diện với những khó khăn trong quá trình chuyển đổi xanh như: Thứ nhất, đào tạo nhận thức. Thiếu chương trình đào tạo chuyên sâu; Hạn chế về nhân lực giảng dạy; Thiếu sự phối hợp giữa các bên liên quan.

Nhận thức cộng đồng chưa cao, người dân e ngại phương tiện xanh do giá cao, tâm lý quen dùng nhiên liệu truyền thống. Thiếu nguồn lực tài chính cho tài trợ hỗ trợ tạo động lực cho lực lượng lái xe tham gia đào tạo. Chưa có chính sách bắt buộc về đào tạo và cơ chế giám sát thực thi.

Thứ hai, phương tiện và hạ tầng phục vụ chuyển đổi xanh. Doanh nghiệp vận tải gặp thách thức rất lớn với bài toán chuyển đổi và vận hành phương tiện xanh như: Chi phí đầu tư cao, mạng lưới giao thông công cộng kém phát triển, hạn chế về nguồn nhiên liệu sạch, hạn chế công nghệ.

Cùng với đó là khó khăn tìm nguồn tài chính để đầu tư - chưa có sự đồng bộ và liên kết giữa các bên: Chưa có kết nối giữa doanh nghiệp vận tải và các quỹ đầu tư, tổ chức tài chính. Doanh nghiệp vừa và nhỏ khó tiếp cận nguồn vốn ưu đãi để đầu tư vào công nghệ xanh. Chưa có cơ chế hợp tác giữa các doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng để cùng đầu tư hạ tầng xanh.

Thứ ba, yếu tố khách quan gây ra khó khăn cho doanh nghiệp trong chuyển đổi xanh như: Chính sách chưa đồng bộ; Sự thay đổi trong phương thức mua sắm của người tiêu dùng (thương mại điện tử); Hạ tầng giao thông chưa phát triển kịp nhu cầu phát triển của xã hội.

Để chuyển xanh hiệu quả, các doanh nghiệp cần thực hiện các giải pháp sau: Về đào tạo, cần xây dựng giáo trình và khóa học về chuyển đổi xanh. Đào tạo giảng viên chuyên sâu về giao thông xanh. Tăng cường hợp tác giữa cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và trường học. Tăng cường truyền thông, tổ chức hội thảo, chiến dịch truyền thông. Hỗ trợ tài chính từ chính phủ, doanh nghiệp tham gia đào tạo. Ban hành quy định yêu cầu các doanh nghiệp vận tải đào tạo định kỳ.

Giải pháp về nâng cao cơ sở hạ tầng của doanh nghiệp. Về phía Chính phủ, cần có những chính sách, biện pháp để phát triển hạ tầng cung ứng nhiên liệu sạch (điện, hydro) hạn chế nhập khẩu phụ thuộc; Chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện để doanh nghiệp nhỏ được hợp tác với các công ty lớn để cùng đầu tư và chia sẻ chi phí. Cơ quan quản lý Nhà nước cần có Cơ chế khuyến khích doanh nghiệp vận tải xanh: Giảm phí cầu đường, thuế phí dành cho xe điện hoặc xe sử dụng nhiên liệu sạch;

Xem xét tái cơ cấu loại hình vận tải theo hướng tăng thị phần vận tải hàng hóa đường sắt, đường thủy nội địa và ven biển; tăng thị phần vận tải hành khách công cộng tại các đô thị. Cần phải phát huy các phương thức vận tải thủy và sắt để kết nối nội địa và Cảng cửa ngõ. Nghiên cứu xây dựng nền tảng kết nối giữa doanh nghiệp vận tải và các quỹ đầu tư, tổ chức tài chính.

Về phía các Hiệp hội, cần có đề án nghiên cứu kết nối vận tải, đưa ra “luật chơi” đảm bảo quyền lợi cho các hội viên tham gia để các bên có động lực tham gia kết nối trao đổi tối ưu với nhau về năng lực vận tải giảm lãng phí xe chạy không hàng nhằm tối ưu chi phí vận hành xe.