“Nhập dễ, xuất khó” - doanh nghiệp thép Việt “lao đao”

>>Giải pháp nào bảo vệ ngành thép trong nước?

Thép Trung Quốc ồ ạt vào Việt Nam

Theo Báo cáo từ Tổng cục Hải quan cho thấy, ngay từ tháng 1/2024, cả nước nhập khẩu 1,49 triệu tấn sắt thép, tương đương gần 1,06 tỷ USD, tăng 151,2% về khối lượng, tăng 101,6% về kim ngạch so với tháng 1/2023. Trung Quốc đứng đầu về thị trường cung cấp sắt thép cho Việt Nam, chiếm 67,6% trong tổng lượng và chiếm 60% trong tổng kim ngạch, đạt gần 1,01 triệu tấn, tăng 25,7% về lượng, tăng 24% về kim ngạch so với tháng 12/2023.

Điều đáng nói, so với tháng 1/2023 thì tăng 376,4% về lượng, tăng 247% về kim ngạch nhưng giảm 27,2% về giá. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp thép Việt lo lắng khi công suất sản xuất ngành thép Việt Nam đang xoay quanh mức 29-30 triệu tấn/năm, vượt nhu cầu sử dụng trong nước. Đáng chú ý, nếu như năm 2022, Việt Nam nhập khẩu thép thành phẩm từ Trung Quốc đạt hơn 5 triệu tấn, thì tới năm 2023 đã tăng lên 8,2 triệu tấn. 

Chia sẻ về vấn đề này, ông Nghiêm Xuân Đa - Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) - cho biết, thép là ngành công nghiệp xương sống, chất lượng thép tác động đến nhiều ngành kinh tế khác nhau. Tiêu thụ trong nước lao dốc, xuất khẩu khó trong khi sản phẩm nhập khẩu ùn ùn khiến các doanh nghiệp thép lao đao.

Theo Chủ tịch VSA, vấn đề đáng quan tâm là theo quy định của Việt Nam, thép không nằm trong mặt hàng nhóm 2 gây mất an toàn nên không yêu cầu công bố hợp quy, kiểm tra sản phẩm, hàng hóa nhập khẩu. Thép được nhập khẩu đa phần được hưởng mức thuế 0%, trong khi thép Việt Nam xuất khẩu sang nhiều nước phải chịu thuế rất cao.

Dẫn chứng cho điều này, ông Đa cho biết, thép cuộn cán nóng của các nhà sản xuất Việt Nam bán vào thị trường Thái Lan chịu thuế hơn 42%. Hay thép cán nguội từ Việt Nam (sử dụng nguyên liệu thép cán nóng nhập khẩu từ lãnh thổ Đài Loan và Hàn Quốc) xuất khẩu vào Mỹ bị áp thuế hơn 450%, nhưng cũng sản phẩm này từ Trung Quốc vào Việt Nam chỉ phải chịu thuế chống bán phá giá dao động trong khoảng 4,43 - 25,22%...

Hơn nữa, theo Chủ tịch VSA, các biện pháp phòng vệ thương mại như tự vệ phôi thép đã bị dỡ bỏ, các sản phẩm thép khác như tôn mạ, tôn màu, thép cuộn cán nóng (HRC), ống thép, thép dự ứng lực... đều không phải chịu bất kỳ biện pháp phòng vệ thương mại nào. Thép Việt xuất khẩu sang các nước phải có giấy chứng nhận sản phẩm theo tiêu chuẩn của riêng từng nước khá khắt khe. Trong khi đó, Việt Nam vẫn chấp nhận tiêu chuẩn do doanh nghiệp tự soạn và công bố.

>>Kiến nghị dựng “hàng rào kỹ thuật” để bảo vệ ngành thép: Chuyên gia nói gì?

Cần hàng rào kỹ thuật chuẩn quốc tế

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, lãnh đạo một doanh nghiệp thép có trụ sở tại Hà Nội chia sẻ, doanh nghiệp trong nước căng mình chịu trận khó khăn để duy trì sản xuất, giữ chân lao động, trong khi mỗi năm vẫn chi hàng tỉ USD nhập khẩu thép hưởng thuế 0% và không phải chịu bất kỳ biện pháp phòng vệ thương mại nào là một nghịch lý.

Do đó vị này cho rằng, cần thiết lập hàng rào kỹ thuật chất lượng nhằm mục đích kiểm soát tuân thủ chất lượng, điều tiết lượng hàng nhập khẩu. Bởi thực tế nhiều nước đã dựng hàng rào quy chuẩn kỹ thuật khắt khe.

Từ góc nhìn chuyên gia, TS. Lê Quốc Phương, nguyên Phó giám đốc Trung tâm Thông tin thương mại và công nghiệp (Bộ Công thương) nhận định, hàng rào kỹ thuật còn kém, hàng rào thuế quan bị hạ xuống rất thấp đã tạo điều kiện cho hàng nước ngoài tràn vào.

Dẫn chứng đến nay Việt Nam mới chỉ điều tra vài chục vụ việc phòng vệ thương mại đối với hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam, nhưng hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam là đối tượng của hàng trăm vụ việc điều tra liên quan đến phòng vệ thương mại, ông Phương đề nghị gia tăng các giải pháp phòng vệ thương mại để bảo vệ hàng sản xuất trong nước. "Ngay cả các nước trong khu vực như Thái Lan, Indonesia, Philippines cũng gia tăng dựng hàng rào với hàng nhập, trong đó có hàng Việt Nam", ông Phương nói.

Đồng quan điểm, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng, thép là ngành sản xuất quan trọng đối với nền kinh tế của bất kỳ quốc gia nào. Trong nhiều năm qua các doanh nghiệp Việt đã nỗ lực để phát triển, từng bước đưa sản xuất trong nước đáp ứng nhu cầu của thị trường.

Do đó, vị chuyên gia cho rằng, Việt Nam rất cần học tập kinh nghiệm của nhiều nước như Mỹ.  Nước này đã mạnh tay sử dụng nhiều biện pháp phòng vệ thương mại, nhất là áp thuế rất lớn để bảo vệ sản xuất trong nước dù từ trước đến nay vẫn nhập khẩu các sản phẩm thép rất nhiều. Song song đó, tiêu chuẩn kỹ thuật của họ đã được công bố rất sớm, đầy đủ.

Cũng theo ông Long, để sản phẩm thép xuất khẩu được sang thị trường này không phải dễ và chỉ có những doanh nghiệp lớn, đảm bảo chất lượng mới làm được.

“Việt Nam cũng phải mạnh tay hơn nữa, nhất là cần xem xét, bổ sung các tiêu chuẩn chung của thế giới, đảm bảo sản phẩm nhập khẩu vào thị trường trong nước đầy đủ chất lượng để bảo vệ cả doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng”, vị chuyên gia nêu quan điểm.