Nhật Bản "mạnh tay" cải cách chi tiêu ngân sách

Thủ tướng Nhật Bản, bà Takaichi Sanae đang đặt mục tiêu hoàn tất gói kích thích kinh tế khổng lồ trên 10 nghìn tỷ yên (khoảng 64,9 tỷ USD) vào cuối tháng 11, nhằm đối phó lạm phát, thúc đẩy tăng trưởng và tăng cường quốc phòng. Tuy nhiên, vì các gói chi tiêu bổ sung hàng năm như này đã trở nên quen thuộc nên Tokyo đang tìm cách cải tổ ngân sách bằng mô hình DOGE học hỏi từ Mỹ để đảm bảo hiệu quả chi tiêu.

Tại cuộc họp vừa qua, tân Thủ tướng Nhật Bản Takaichi đã chỉ đạo các bộ trưởng xây dựng gói kích thích dựa trên ba trụ cột chính: đảm bảo an ninh sinh kế và xử lý giá cả tăng cao; hiện thực hóa một nền kinh tế mạnh mẽ thông qua đầu tư quản lý khủng hoảng và đầu tư tăng trưởng; và tăng cường năng lực quốc phòng cùng ngoại giao. Một số quan chức chính phủ thậm chí còn cho rằng mức chi tiêu lần này có thể vượt qua gói bổ sung năm 2024 là 13,9 nghìn tỷ yên.

Để giảm bớt gánh nặng chi phí sinh hoạt, gói kích thích sẽ bao gồm các khoản trợ cấp nhằm tiến tới bãi bỏ thuế xăng dầu tạm thời của Nhật Bản, cùng với hỗ trợ hóa đơn điện và ga. Chính phủ Nhật cũng dự kiến cung cấp trợ cấp cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa để họ có thể tăng lương cho nhân viên.

Về mặt đầu tư tăng trưởng, bà Takaichi mong muốn hỗ trợ các cơ sở y tế đang gặp khó khăn tài chính. Đặc biệt, chính sách sẽ tập trung vào việc củng cố an ninh kinh tế thông qua các khoản đầu tư vào quản lý khủng hoảng và công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), chất bán dẫn và năng lượng nhiệt hạch hạt nhân.

Ngoài ra, Nhật Bản cũng ấp ủ một kế hoạch nhằm hồi sinh ngành công nghiệp đóng tàu, một lĩnh vực đang hợp tác với Mỹ, với mục tiêu đầy tham vọng là tăng gấp đôi số lượng tàu được đóng vào năm 2035.

Trong lĩnh vực quốc phòng, Thủ tướng Takaichi cho biết Nhật Bản dự định nâng chi tiêu quốc phòng lên 2% GDP ngay trong năm tài khóa 2025, thay vì chờ đợi đến năm 2027 như kế hoạch trước đó. Việc đạt được mục tiêu này sẽ đòi hỏi phân bổ hơn 1 nghìn tỷ yên trong ngân sách bổ sung.

Tuy nhiên, việc liên tục tung ra các gói ngân sách bổ sung quy mô lớn (thường vượt 10 nghìn tỷ yên kể từ năm 2020) đã dấy lên nhiều nghi vấn về tính hiệu quả, nhất là khi tỷ lệ tăng trưởng tiềm năng của Nhật Bản vẫn duy trì ở mức 0% trong những năm gần đây. Các chuyên gia kinh tế, như ông Koya Miyamae của công ty chứng khoán lớn SMBC Nikko Securities, cảnh báo rằng trọng tâm không nên chỉ là quy mô mà phải là cách sử dụng tiền để cải thiện các yếu tố phía cung như năng suất, bởi việc kích thích cầu có thể làm trầm trọng thêm lạm phát.

Để giải quyết vấn đề này, Tokyo đang triển khai các cải cách chi tiêu. Chính phủ Nhật sẽ thành lập một phiên bản của Bộ Hiệu suất Chính phủ (DOGE) theo mô hình Mỹ, vốn được lấy cảm hứng từ ý tưởng của ông Elon Musk nhằm xác minh hiệu quả của các khoản trợ cấp. Sáng kiến này sẽ rà soát các ưu đãi thuế đặc biệt và các khoản trợ cấp giá trị cao để loại bỏ những chính sách kém hiệu quả, nhằm cân bằng việc tăng chi tiêu.

Theo Bộ Tài chính Nhật, riêng khoản thất thu từ các ưu đãi thuế cho việc tăng lương và nghiên cứu, phát triển (R&D) đã lên tới khoảng 1,7 nghìn tỷ yên trong năm tài khóa 2023. Khoản tiết kiệm từ việc cắt giảm này có thể được dùng để tài trợ cho các sáng kiến khác, chẳng hạn như giáo dục trung học miễn phí.

Về nguồn vốn, cả chính phủ và các đảng đối lập đều chưa tập trung giải quyết vấn đề này. Bộ trưởng Chính sách Tài khóa và Kinh tế Nhật Bản, Minoru Kiuchi, đã gợi ý về khả năng phát hành trái phiếu chính phủ, nhấn mạnh rằng "chừng nào uy tín tài chính của chúng ta còn vững chắc, chúng ta có thể sử dụng bất kỳ phương tiện cần thiết nào". Tuy nhiên, việc thực hiện ngân sách bổ sung này có nguy cơ làm tiêu hao thặng dư cán cân sơ cấp dự kiến của chính quyền trung ương và địa phương trong năm tài khóa 2026.