Ông chủ bí ẩn đã xây "hiện tượng toàn cầu" TikTok như thế nào?

Nhà sáng lập tỷ phú đứng đằng sau ứng dụng TikTok và công ty mẹ ByteDance khá kín tiếng. Dù TikTok đã đạt được thành công mang tầm toàn cầu, với 2 tỷ lượt tải nhưng nhiều người ở bên ngoài Trung Quốc hầu như không biết bất kỳ thông tin gì về người đứng sau ứng dụng này.

Hiện tại, nắm trong tay 16,2 tỷ USD và là người giàu thứ 10 ở Trung Quốc nhưng những thông tin về đời sống cá nhân của Zhang Yiming rất hiếm hoi.

"Làm mọi người ngạc nhiên ngay từ lần thử đầu tiên"

Zhang Yiming sinh năm 1983, tại tỉnh Phúc Kiến, Trung Quốc. Cha mẹ ông là công chức nhà nước. Tên của Zhang được đặt theo một câu tục ngữ cổ, có nghĩa là "làm mọi người ngạc nhiên ngay từ lần thử đầu tiên".

Trong suốt tuổi thơ, những chủ đề mà bố mẹ Zhang hay nói đến thường liên quan tới những công nghệ mới ở nước ngoài hay việc phát triển một sản phẩm.

Việc cả gia đình luôn nhắc đến những câu chuyện về tinh thần doanh nhân đã giúp Zhang có hứng thú với kinh doanh và đổi mới ngay từ khi còn trẻ.

Không giống những người khác, bố mẹ Zhang luôn khuyến khích con mình thử những thứ mới mẻ và cho phép ông quyết định hướng đi trong cuộc đời mình từ rất sớm.

Vào học trung học, trong khi bạn bè đều muốn trở thành nhà khoa học, bản thân cũng học giỏi hóa nhưng Zhang cho rằng việc trộn hóa chất để tạo ra phản ứng hóa học thật vô vị và thậm chí nguy hiểm.

Anh muốn có một cảm giác "được tham gia" và "sở hữu" trong những hoạt động mà anh làm và hóa học không mang lại cho anh những điều đó.

Năm 2001, Zhang ghi danh vào đại học Nakei chuyên ngành vi điện tử trước khi chuyển sang lĩnh vực kỹ sư phần mềm và tốt nghiệp đại học năm 2005.

"Ngay từ khi còn học đại học, tôi đã muốn tạo ra một thứ gì đó giá trị. Ví dụ, tôi có thể tạo ra chip hay làm một thứ gì đó đột phá trong y tế", Zhang Yiming chia sẻ.

Sau khi ra trường, Zhang làm ở công ty khởi nghiệp về dịch vụ đặt phòng trực tuyến tên Kuxun. "Công việc ở đây đã dạy cho tôi những kỹ năng bán hàng mà sau này tôi sử dụng để phát triển ByteDance", tỷ phú 8x bộc bạch với Bloomberg.

Sau đó ông có thời gian ngắn làm việc tại Microsoft và một lần khởi nghiệp thất bại trước khi được thế giới biết đến với danh nghĩa "cha đẻ" của TikTok và CEO của ByteDance, công ty khởi nghiệp thành công nhất thế giới với giá trị vượt 100 tỷ USD.

Trong năm tiếp theo sau khi ra trường, Zhang nhận công việc đầu tiên ở một startup đặt vé dịch vụ du lịch online mang tên Kuxun. "Tôi là một trong những nhân viên đầu tiên, người đầu tiên trong nhóm đầu tiên luôn. Nhưng đến năm thứ 2, tôi đã phụ trách 40 – 50 người trong nhóm hỗ trợ công nghệ và những hoạt động khác liên quan tới sản phẩm".

Sếp của Zhang rất thích ông và ông được thăng chức làm Giám đốc công nghệ 1 năm sau đó.

Zhang tin rằng công việc ở Kuxun đã dạy cho mình kỹ năng bán hàng để sau này phục vụ cho ByteDance. "Tôi nhớ rằng cuối năm 2007, tôi gặp khách hàng cùng giám đốc bán hàng. Trải nghiệm này khiến tôi biết thế nào là một người bán hàng giỏi. Khi thành lập nên Toutiao và tuyển nhân viên, điều này đã giúp tôi rất nhiều".

Năm 2006, Zhang rời Kuxun để làm việc tại Microsoft bởi ông muốn biết cách quản lý hoạt động của họ. Tuy nhiên, ông sớm cảm thấy mệt mỏi với những quy định của công ty. Vì vậy ông sớm rời Microsoft để gia nhập startup Fanfou – một websites copy mô hình của Twitter ở Trung Quốc. Tuy nhiên, startup này không thành công.

2 năm sau, năm 2009, khi Kuxun được mua lại bởi Expedia, Zhang mua lại mảng kinh doanh tìm kiếm bất động sản của Kuxun và bắt đầu 99fang.com – công ty đầu tiên của mình.

Trong khi làm ở 99fang.com, Zhang quan sát thấy nhiều người dùng chuyển từ máy tính sang di động. Ông bắt đầu quan tâm tới phát triển di động. Trong 6 tháng, ông cho ra đời 5 ứng dụng di động gồm một ứng dụng thuê và mua nhà. Nó thu về được 1,5 triệu người dùng và 99fang sớm trở thành ứng dụng bất động sản phổ biến nhất.

Lúc đó, Zhang nghĩ rằng người dùng điện thoại di động Trung Quốc đang gặp khó khăn trong việc tìm thông tin ở ứng dụng di động còn gã khổng lồ tìm kiếm như Baidu lại tích hợ kết quả tìm kiếm với những quảng cáo. Zhang muốn tạo ra một nền tảng mà các kết quả được thực hiện bởi AI, thay đổi thói quen người dùng.

Đó là lý do ông quyết định tuyển một CEO để điều hành 99fang để mình có thể tập trung tạo ra một startup mới.

Tháng 8/2012 ứng dụng đọc tin Toutiao của Zhang ra mắt, lúc này ông 29 tuổi. Nền tảng này thu thập thông tin về thói quen đọc và tìm kiếm của người dùng, sau đó gợi ý tin tức cho họ. Người dùng càng đọc nhiều, Toutiao càng hiểu họ hơn và giữ chân họ ở lại lâu hơn trên ứng dụng. Toutiao chính là tiền thân của ByteDance ngày nay. Đây là lần khởi nghiệp thứ 5 của Zhang.

Xây dựng đế chế

Giữa năm 2014, Toutiao có 13 triệu người dùng thường xuyên mỗi ngày. Đây là ứng dụng đọc báo phổ biến nhất ở Đại lục. Đầu tháng 8/2015, phiên bản quốc tế của Toutiao ra đời với tên gọi TopBuzz và nhanh chóng phổ biến ở Mỹ, Brazil và có thêm nhiều phiên bản khác ở Ấn Độ, Indonesia...

Trong lúc Toutiao đang gặt hái những thành công ngoài mong đợi, bằng sự nhạy bén của mình, Zhang lại nhìn thấy cơ hội ở dịch vụ streaming (phát trực tuyến) mới nổi.

Tháng 9/2016, ByteDance âm thầm ra mắt Douyin - ứng dụng chỉnh sửa video với độ dài 15 giây. Người dùng có thể quay sửa, video với nhiều bộ lọc, hiệu ứng âm thanh có sẵn rồi chia sẻ trực tiếp lên các mạng xã hội như Weibo hay WeChat. Nắm bắt được thị hiếu của người dùng, tận dụng thế mạnh về AI, Douyin thành công vang dội và đe doạ trực tiếp đến các mạng xã hội truyền thống ở Trung Quốc.

Wechat sau đó đã cấm người dùng của mình truy cập trực tiếp Douyin. Nhưng động thái đó vẫn không đủ để chống lại sự bùng nổ của mạng xã hội mới nổi này.

ByteDance dần được nhiều người biết đến, nhưng Zhang Yiming vẫn ẩn mình trước cộng đồng công nghệ. Trong những lần hiếm hoi xuất hiện, ông luôn khoác lên mình mác kỹ sư máy tính đơn thuần.

Ở Trung Quốc, những doanh nhân thế hệ Internet như Zhang Yiming có chung một mối lo là "ông kẹ" Tencent. Đứng trước tập đoàn Internet đầu ngành của Đại lục, họ có ba lựa chọn: Hoặc là sống, hoặc là chết, hoặc chấp nhận gia nhập Tencent.

Cuối năm 2016, các tin đồn về việc Tencent sẽ mua lại Toutiao xuất hiện ngày càng nhiều. Một nhân viên nói với Zhang rằng tôi không tham gia Toutiao để trở thành nhân viên của Tencent. Zhang Yiming trả lời ngắn gọn: "Tôi cũng vậy!".

Để Toutiao, Douyin tránh được cái "chết yểu", Zhang Yiming nhanh chóng ra mắt một phiên bản quốc tế của Douyin dưới tên gọi TikTok. Lúc này, Zhang Yiming chỉ có một "mục tiêu nhỏ" là đưa ByteDance thành công ty toàn cầu hoá trong vòng ba năm với hơn một nửa người dùng quốc tế. Đó là lối thoát duy nhất giúp Zhang thoát khỏi vòng vây của gã khổng lồ Tencent.

TikTok đã không làm Zhang Yiming thất vọng. Ứng dụng này bước ra khỏi biên giới Trung Quốc và trở thành hiện tượng toàn cầu. Theo báo cáo của Sensor Tower, công ty phân tích ứng dụng di động, đến tháng 4/2020, TikTok đã vượt mặt YouTube, Tinder, Tencent Video... để trở thành ứng dụng kiếm tiền nhiều nhất thế giới.

Riêng trong quý I/2020 TikTok đã có 315 triệu lượt tải, bỏ xa con số của các "đại gia" phương Tây, như Facebook, Instagram, Snapchat và YouTube. Trong tháng 5, đối mặt với nhiều cáo buộc, TikTok vẫn có hơn 100 triệu lượt tải và đang là mạng xã hội được giới trẻ khắp thế giới ưa chuộng.

ByteDance giờ đây đã thoát khỏi nguy hiểm ở quê nhà, vươn ra thế giới thành công ty toàn cầu như ước vọng ban đầu của Zhang Yiming. Nhưng TikTok lại một lần nữa đứng bên bờ vực khi bị hai thị trường lớn nhất ngoài Trung Quốc - Ấn Độ và Mỹ - đồng loạt gây khó dễ.

Một lần nữa gánh nặng lại đè lên vai Zhang Yiming.

Theo Sina, cha đẻ của TikTok bước ra thế giới mà không có sự hậu thuẫn của bất kỳ ông lớn công nghệ nào. Zhang tự mình làm tất cả để có thể tồn tại. "Nhiều người chỉ làm những việc trong lĩnh vực quen thuộc của họ. Tôi thì không bao giờ đặt ra ranh giới cho mình", Zhang Yiming nói. Mỗi khi công ty gặp các vấn đề rắc rối, ông thường tham gia vào các cuộc thảo luận và tìm cho được biện pháp giải quyết. Ở khía cạnh này, Zhang có nhiều nét tương đồng với tỷ phú Elon Musk, CEO của Tesla. Nhưng người đàn ông đến từ Đại lục lại sống rất khoa học và đặc biệt chú ý đến đời sống tinh thần, chứ không làm việc "bán mạng" như ông chủ của SpaceX. Zhang Yiming nói: "Giống robot không phải điều tốt. Mọi người nên ở bên những người khiến cho mình hạnh phúc. Không ai muốn buồn mỗi ngày".

TikTok có thể phải bán mình?

Dẫu vậy hiện tại họ cũng đang đối mặt với một vài khó khăn. Làn sóng tẩy chay TikTok đang diễn ra không chỉ ở Ấn Độ mà còn cả ở Mỹ, Nhật Bản. Nhiều người tin rằng TikTok có thể trở thành "Huawei thứ 2" khi chịu những đòn trừng phạt mạnh từ Mỹ.

Zhang Yiming, Nhà sáng lập TikTok gần đây đang bị "vây hãm" ở nhiều thị trường. Ông đối phó bằng cách bản địa hóa ứng dụng video ngắn này để giảm bớt áp lực chính trị. Tuy nhiên, ông vẫn đang khó khăn để tìm ra lối thoát, theo bình luận từ một nhà đầu tư Trung Quốc đã đổ tiền vào công ty mẹ ByteDance của TikTok.

Để bảo vệ TikTok, ByteDance có thể phải xem xét đến việc bán lại cổ phần cho các nhà đầu tư Mỹ và giữ lại rất ít quyền biểu quyết.

Tin đồn về việc TikTok có thể phải bán cho các nhà đầu tư Mỹ ngày càng xuất hiện nhiều trong cộng đồng công nghệ. Telegraph dẫn nguồn từ những người trong cuộc cho biết Zhang Yiming, "cha đẻ" của TikTok, CEO ByteDance, đang thảo luận với một nhóm nhỏ các nhà đầu tư Mỹ về việc này.

Những người trong cuộc được nhắc đến gồm Zhang Yiming, Neil Shen của quỹ đầu tư mạo hiển Sequoia Capital và một số nhà đầu tư lớn đến từ Sequoia, General Atlantic và New Enterprise Associates. Theo kế hoạch, nhóm này sẽ thành lập một pháp nhân mới để điều hoành TikTok, ByteDance chỉ giữ một phần nhỏ cổ phần. Điều này có thể giúp TikTok xoá được những cáo buộc là "ứng dụng gián điệp" của Trung Quốc.

Tuy nhiên, ngay cả khi kịch bản này diễn ra, cũng rất khó tách TikTok khỏi nguồn gốc quê nhà. Ứng dụng này thực ra chỉ là một phiên bản đổi tên của Douyin của Trung Quốc. Cả hai có mối quan hệ mật thiết với nhau cả về công nghệ lẫn cách thức hoạt động. Nếu "thay áo" thành một công ty Mỹ, TikTok trong tương lai sẽ phải cạnh tranh trực tiếp với các ứng dụng khác của ByteDance. Đó là một vòng luẩn quẩn phức tạp.

Người phát ngôn của TikTok cho biết khi xem xét những hướng đi tốt nhất cho tương lai, ByteDance cũng nghĩ về khả năng thay đổi cấu trúc của doanh nghiệp. Vị này nhắc lại cam kết bảo vệ quyền riêng tư và bảo mật của người dùng khi xây dụng một nền tảng chia sẻ video sáng tạo, vui vẻ và truyền cảm hứng cho hàng trăm triệu người khắp thế giới.

Nếu buộc phải bán mình, đây sẽ là lựa chọn khó khăn nhất với Zhang Yiming. "Cha đẻ" của TikTok luôn hướng về mục tiêu lớn nhất của đời mình là điều hành một công ty toàn cầu.