Giá thuốc lá ở Việt Nam thuộc hàng thấp nhất thế giới

Thanh Hải• 17/12/2023 16:07

Giá thuốc lá thấp là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự gia tăng tiêu dùng trong người dân và thu hút người hút mới, đặc biệt là những đối tượng nghèo và thanh thiếu niên.

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới, năm 2020, để có thể so sánh một cách công bằng giá thuốc lá giữa các quốc gia có mức thu nhập khác nhau thì giá bao thuốc Marlboro ở các nước được chuyển đổi thành giá theo đô la quốc tế PPP trong đó khi quy đổi thì sự khác nhau về mức thu nhập đã được tính toán.

Theo đơn vị quy đổi này thì giá trung bình một bao thuốc Marlboro ở Việt Nam là 2,82 đô la PPP/1 bao (tính theo sức mua tương đương), chỉ bằng 1/2 so với mức bình quân của tất cả các quốc gia trên thế giới (5,62 đô la PPP/bao) và giá thuốc lá ở Việt Nam đứng thứ 157 trên tổng số 161 quốc gia có số liệu báo cáo năm 2020.

Nguyên nhân chính của giá thuốc lá thấp vì thuế thuốc lá của Việt Nam đang rất thấp. Theo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) năm 2014, hiện nay Việt Nam đang áp dụng tính thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) theo tỷ lệ là 75% và giá tính thuế là giá xuất xưởng.

Tỷ lệ thuế thuốc lá tính theo giá bán lẻ (bao gồm TTĐB và giá trị gia tăng) chỉ chiếm 38,8% giá bán lẻ (năm 2020), thấp hơn so với trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình là 59% giá bán lẻ, bằng một nửa của hầu hết các nước ASEAN ví dụ như Thái Lan là 78,6% giá bán lẻ, Singapore là 67,1% giá bán lẻ, Indonesia 62,3% giá bán lẻ.

Giá thuốc lá thấp là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự gia tăng tiêu dùng trong người dân và thu hút người hút mới

Tổ chức Y tế thế giới và Ngân hàng Thế giới đã khuyến cáo tỷ trọng thuế thuốc lá trên giá bán lẻ phải đạt 75% mới đảm bảo là mức thuế tối ưu để kiểm soát sử dụng sản phẩm độc hại này.

Từ năm 2008 đến 2019, Việt Nam đã thực hiện 3 lần tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá: Năm 2008: tăng mức thuế suất từ 55% lên 65%. Năm 2016 (sau 8 năm): tăng từ 65% lên 70%. Năm 2019 (tiếp sau 3 năm): tăng từ 70% lên 75%. Tuy nhiên, theo đánh giá của Tổ chức Y tế thế giới và Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá, Bộ Y tế thì các lần tăng thuế này là quá ít và chỉ có tác động giảm tiêu thụ vào năm tăng thuế sau đó lại tăng trở lại. Cụ thể:

Trong lần tăng thuế giai đoạn 2006-2008: mức tăng 10% (từ 55% lên 65%) chỉ làm giảm tiêu dùng trong năm tăng thuế và sau đó tiêu dùng tăng ngay trở lại (sản lượng tiêu thụ nội địa giảm từ 4.032 triệu bao năm 2005 xuống 3.451 triệu bao năm 2006 nhưng tăng trở lại 3.897 triệu bao năm 2007).

8 năm sau, vào năm 2016 thuế thuốc lá mới được tăng tiếp và với biên độ nhỏ hơn là 5%. Đến 2019 cũng tăng với tương tự là 5%. Tổng tiêu dùng thuốc lá giảm năm 2017, 2018, 2019 nhưng lại tăng trở lại vào năm 2020 (sản lượng tiêu thụ nội địa giảm từ 3.897 triệu bao năm 2007 xuống 3.571 triệu bao năm 2008 nhưng tăng trở lại 3.934 triệu bao năm 2008).

Các mức tăng thuế thuốc lá giai đoạn 2006-2008 và 2016-2019 là rất thấp, bên cạnh đó khoảng cách thời gian giữa các lần tăng thuế khá dài nên không tạo ra tác động đủ để giảm sức mua và giảm tiêu dùng, do thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam vẫn tăng đều đặn hàng năm nên giá thuốc lá ngày càng trở nên rẻ và dễ tiếp cận.

Tại hội nghị tổng kết 10 năm thực hiện Luật phòng chống tác hại của thuốc lá do Bộ Y tế tổ chức, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cũng chia sẻ, thuế thuốc lá của Việt Nam còn rất thấp, gần thấp nhất trong khu vực ASEAN. Giá các sản phẩm thuốc lá rẻ trong khi thu nhập bình quân đầu người tăng. Các sản phẩm thuốc lá được bày bán khắp nơi, tạo điều kiện dễ dàng cho người dân tiếp cận với các sản phẩm thuốc lá, đặc biệt là lứa tuổi thanh thiếu niên.

TS. Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam cũng nêu rõ, hiện nay chúng ta chưa đạt tiến bộ đủ nhanh để hiện thức hóa các mục tiêu đã đặt ra của chiến lược quốc gia phòng chống tác hại của thuốc lá, Chương trình Việt Nam khỏe mạnh cũng như mục tiêu phát triển bền vững.

Một trong những lý do là thuế rất thấp nên các sản phẩm thuốc lá ở Việt Nam trở thành một trong những sản phẩm rẻ nhất trên thế giới. Điều này làm cho những người trẻ tuổi dễ dàng bắt đầu hút thuốc, và không tạo được quyết tâm cho những người hút thuốc hiện tại bỏ thuốc.

Bà Angela Pratt bày tỏ quan ngại khi tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng ở giới trẻ đang ở mức báo động. Tình trạng này sẽ tạo ra một thế hệ mới nghiện nicotine, đe dọa đảo ngược những thành tựu Việt Nam đã đạt được trong thời gian qua.

“Chúng ta phải làm tất cả những gì có thể để bảo vệ những người trẻ tuổi khỏi việc sử dụng thuốc lá, hoặc bất kỳ sản phẩm nào có nguy cơ gây nghiện nicotine”, TS Angela nhấn mạnh.

Vì vậy, WHO khuyến nghị Việt Nam tăng thuế thuốc lá và giá thuốc lá. Đồng thời, kêu gọi Quốc hội Việt Nam cấm thuốc lá điện tử và các sản phẩm nung nóng. “Nạn dịch thuốc lá là một trong những mối đe dọa lớn nhất mà cộng đồng thế giới phải đối mặt. Việt Nam sẽ không phải chiến đấu một mình trong cuộc chiến này”, TS Angela nói.