Tinh gọn bộ máy - lợi ích xã hội và kinh tế song hành

Báo chí đồng loạt đăng nhiều tin, bài phản ánh cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy. Từ 1/3/2025, kết thúc hoạt động của 694 cơ quan công an cấp huyện và toàn bộ các vụ án do công an cấp huyện đang thụ lý, điều tra sẽ được chuyển giao cho cơ quan điều tra cấp tỉnh giải quyết.

Bộ máy của Chính phủ sau sắp xếp sẽ hoạt động từ 1/3. Tòa án, viện kiểm sát khu vực, sẽ thay thế tòa án, viện kiểm sát cấp huyện. Từ 1/3, Uỷ ban nhân dân xã, phường có thêm nhiều quyền hạn, nhiệm vụ mới. Từ 1/3, bỏ mô hình Tổng cục Thuế, Hải quan, Thống kê, sẽ tổ chức theo khu vực…

Chính phủ ban hành Nghị định số 45/2025/NĐ-CP (ngày 28/02/2025) về tổ chức các cơ quan chuyên môn thuộc UBND tỉnh, thành phố thuộc trung ương. Tòa án Nhân dân Tối cao có công văn hỏa tốc về tiêu chí tổ chức tòa án cấp sơ thẩm. Bộ trưởng Bộ Tài chính ký Quyết định số 385/QĐ-BTC (ngày 26/02/2025) quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Kho bạc Nhà nước theo mô hình 2 cấp.

Nhiều chuyên gia nêu bật ý kiến cho rằng, tổ chức tòa án và viện kiểm sát theo khu vực là hướng đi hợp lý. Việc tổ chức tòa án, viện kiểm sát theo đơn vị hành chính kiểu cũ đã bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập, cụ thể là ở cấp huyện. Việc tổ chức mỗi huyện đều có một tòa án, một viện kiểm sát dẫn đến tình trạng dàn trải về biên chế, cơ sở vật chất, tạo sự thừa, thiếu cục bộ. Cho nên, cùng với việc triển khai Đề án tổ chức công an ba cấp, không tổ chức công an cấp huyện, việc tổ chức lại tòa án và viện kiểm sát rất cần thực hiện theo ba cấp xét xử, bao gồm: Tòa án, Viện kiểm sát Sơ thẩm khu vực; Tòa án, Viện kiểm sát Phúc thẩm và Tòa án, Viện kiểm sát Nhân dân Tối cao.

Mô hình ba cấp này khá phổ biến tại nhiều quốc gia trên thế giới. Trong đó, Tòa án, Viện kiểm sát Sơ thẩm khu vực sẽ thay thế cho tòa án, viện kiểm sát cấp huyện hiện nay, có thẩm quyền xét xử, giải quyết theo thủ tục sơ thẩm các vụ án hình sự, dân sự, kinh doanh - thương mại, tuyên bố phá sản, lao động, hôn nhân - gia đình, hành chính.

Còn theo các chuyên gia, nhà khoa học, sáp nhập các tỉnh lại với nhau, không chỉ dựa trên tiêu chí, tiêu chuẩn về diện tích, dân số mà còn phải tính đến các yếu tố về văn hóa, truyền thống lịch sử, cũng như mối liên kết giữa các vùng, các khu vực được thể hiện qua bản Quy hoạch tổng thể Quốc gia và quy hoạch 6 vùng kinh tế - xã hội trong cả nước. Nếu quan điểm này được ứng dụng thực tế thì lợi ích kinh tế và lợi ích xã hội sẽ còn lớn vô cùng nữa.

Bỏ bớt cơ quan hành chính cấp huyện cho thấy lợi ích xã hội rất lớn: các hoạt động hành chính liên thông từ cấp tỉnh xuống cấp xã nhanh chóng, thuận tiện, không qua trung gian, dân giảm bao công sức và chi phí vì làm các thủ tục hành chính gần nơi mình ở, mạng lưới giao thông giảm gánh nặng do di chuyển từ xã tới huyện, vv… Trụ sở cơ quan cấp huyện thực tế quá nhiều, gồm công an, thuế, kho bạc, thống kê, chỉ huy quân sự, địa chính, môi trường, đăng ký đất đai, … Bởi vậy, khi bỏ cơ quan hành chính cấp huyện lợi ích kinh tế còn lớn hơn rất nhiều. Hàng nghìn trụ sở hành chính cấp huyện có thể bán để thu về ngân sách nhiều tỷ đồng, phục vụ đầu tư phát triển kinh tế - xã hội.

Tòa nhà trụ sở cơ quan hành chính cấp huyện hầu hết đều to rộng, nằm ở vị trí đắc địa, nếu bán cho cơ sở hoạt động kinh doanh thì lợi ích kinh tế gia tăng bội phần, khi chúng ta đang xác định kinh tế tư nhân là nòng cốt để sánh vai với các quốc gia có nền kinh tế lớn trên thế giới trong kỷ nguyên số này. Trụ sở các cơ quan này ở nhiều tỉnh, thành phố rất bề thế và ở vị trí rất thuận lợi phát triển kinh doanh thương mại, dịch vụ. Ích lợi xã hội còn mang ý nghĩa tích cực lớn hơn, khi hàng loạt trụ sở này được bố trí cho các hoạt động hạ tầng, như trường học, cơ sở y tế… Đặc biệt, ở nhiều thành phố rất thiếu các cơ sở này. Tại Hà Nội, do thiếu trường học, nên học kỳ tới đây 2025 - 2026 có 48.000 học sinh “trượt lớp 10” phổ thông trung học công lập!

Bỏ cấp trung gian để đạt hiệu quả cao hơn thực sự của bộ máy hành chính đã rõ ràng và đã thực hiện ráo riết từ ngày 01/03/2025. Nhưng ích lợi song hành cả về xã hội và về lợi ích kinh tế sẽ rất lớn mà chưa tính hết được. Bởi nó tùy thuộc vào việc xử lý của cấp có thẩm quyền sau khi đã thực hiện bước tinh gọn này. Nhất là, tới đây liệu hàng vạn trụ sở của các cơ quan hành chính cấp huyện dôi ra có được kiểm kê, đánh giá và có chuyển mục đích sử dụng như mong đợi hay không!?

Nên chăng, cơ quan có thẩm quyền về xử lý công sản dôi dư sớm có phương án xử lý. Hội đồng nhân dân cấp tỉnh sớm có Nghị quyết chuyên đề về việc này để bảo đảm ích lợi rất lớn song hành của cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy sớm biến thành hiện thực. Bởi nếu không kiểm soát được, sẽ có đủ kiểu lạm dụng, trá hình để sử dụng, gây lãng phí, tổn thất lớn cho nguồn thu quốc gia.

Xử lý vấn đề trụ sở cơ quan hành chính cấp huyện khi bỏ cấp trung gian, nếu không phù hợp, hoặc không kịp thời sẽ là có lỗi, có tội trong bối cảnh hiện nay.

Luật gia Phan Văn Tân