Khoảng trống pháp lý kìm hãm thị trường cho thuê tài chính
Nhiều bất cập trong hành lang pháp lý, nhất là việc thu hồi tài sản cho thuê, đang khiến hoạt động của các công ty gặp khó và thị trường cho thuê tài chính chưa thể phát triển đúng với tiềm năng.
Cho thuê tài chính tại Việt Nam, dù có tốc độ tăng trưởng dư nợ bình quân 14,6%/năm trong giai đoạn 2021-2024, nhưng quy mô vẫn còn rất khiêm tốn. Đến nay, tổng dư nợ toàn ngành mới ước tính khoảng 47.000 tỷ đồng, chiếm một tỷ lệ rất khiêm tốn là 0,28% tổng dư nợ tín dụng của toàn nền kinh tế.
Số lượng công ty cho thuê tài chính hiện chỉ khoảng 9 công ty (8 công ty đang hoạt động và 1 công ty đang dừng hoạt động để tái cơ cấu), quá ít so với thông lệ quốc tế (thường gấp 10 lần số ngân hàng thương mại). Nếu áp dụng tỷ lệ này, Việt Nam cần tới khoảng 470 công ty cho thuê tài chính. Sự nhỏ bé này không phản ánh đúng tiềm năng của thị trường với gần 1 triệu doanh nghiệp và 5,2 triệu hộ kinh doanh, những đối tượng rất cần vốn trung và dài hạn nhưng thường khó đáp ứng các điều kiện vay vốn khắt khe của ngân hàng thương mại.
Một trong những vướng mắc lớn nhất khiến thị trường cho thuê tài chính khó bứt phá đến từ chính hành lang pháp lý. Mặc dù Luật Các tổ chức tín dụng 2024 và Thông tư 26/2024/TT-NHNN đã có nhiều điểm mới cởi mở hơn, song theo cộng đồng doanh nghiệp, nhiều quy định vẫn bó hẹp, chưa tính đến đặc thù hoạt động của cho thuê tài chính.
Đặc biệt, vấn đề thu hồi tài sản cho thuê đã kéo dài nhiều năm nhưng chưa có lời giải triệt để. Về vấn đề này, ông Phạm Xuân Hòe, Tổng Thư ký Hiệp hội Cho thuê tài chính cho biết, Luật bổ sung, sửa đổi một số điều Luật Các tổ chức tín dụng chỉ đề cập việc xử lý tài sản nợ xấu của ngân hàng, mà bỏ ngỏ cho thuê tài chính. Trong khi đó, Thông tư liên tịch 08/2007 không còn hiệu lực, dẫn đến khoảng trống pháp lý.
“Qua tham vấn các luật sư hàng đầu, họ đều khẳng định Thông tư hiện hành được xây dựng dựa trên những căn cứ pháp lý đã hết hiệu lực, nên về bản chất cũng sẽ tự mất hiệu lực. Hiệp hội nhiều lần kiến nghị bổ sung, nhưng đến nay vẫn chưa được chấp thuận”, ông Hòe chia sẻ.
Hiệp hội Cho thuê tài chính kiến nghị bổ sung quy định rõ về quyền chấm dứt hợp đồng và thu giữ tài sản cho thuê khi bên thuê vi phạm hợp đồng. Cụ thể, đề xuất bổ sung khoản 4 vào Điều 21 Thông tư 26/2024/TT-NHNN theo hướng: trường hợp khách hàng thuê vi phạm các điều khoản của hợp đồng, bên cho thuê có quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng, gửi thông báo chấm dứt hợp đồng và yêu cầu bàn giao hoặc thanh toán toàn bộ nghĩa vụ trước 5 ngày kể từ ngày thực hiện thu hồi, đồng thời phải thông báo cho UBND và công an cấp xã/phường kèm hồ sơ chứng minh quyền sở hữu, đề nghị hỗ trợ thu hồi để được hỗ trợ thu hồi.
Cũng chỉ ra bất cập trong hành lang pháp lý, ông Nguyễn Thiều Sơn, Tổng Giám đốc BIDV-SuMi TRUST Leasing (BSL) nhận định, hiện các công ty vẫn “lúng túng” trong việc áp dụng Thông tư liên tịch 08, chưa rõ còn hiệu lực hay không. Đáng nói thực tế, ngay cả khi là chủ sở hữu hợp pháp tài sản, công ty cho thuê vẫn gặp khó nếu khách hàng chống đối hoặc chuyển nhượng trái phép cho bên thứ ba.
“Cơ quan có thẩm quyền chưa tích cực hỗ trợ, thường hướng dẫn xử lý theo hợp đồng dân sự. Điều này khiến công tác thu hồi kéo dài, phụ thuộc vào thiện chí của bên thuê hoặc bên thứ ba, gây tốn kém và thậm chí mất khả năng thu hồi”, lãnh đạo BSL cho biết.
Trước thực tế nêu trên, Tổng Giám đốc SBL cho rằng, sắp tới cần nghiên cứu ban hành văn bản pháp lý mới, toàn diện về xử lý tài sản cho thuê tài chính, thay vì chỉ dừng lại ở Thông tư liên tịch 08 vốn đã có, nhưng hiệu quả hạn chế. Các công ty cho thuê tài chính được công nhận quyền sở hữu tài sản thuộc về bên cho thuê, từ đó, cho phép thu hồi ngay, nhưng không được làm sai quy định.
Đồng quan điểm, nhiều ý kiến cho rằng, việc Thông tư liên tịch 08 về hướng dẫn thu hồi và xử lý tài sản cho thuê tài chính của công ty cho thuê tài chính không còn hiệu lực đang gây nhiều khó khăn cho các công ty cho thuê tài chính. Về dài hạn, cần nghiên cứu xây dựng một Luật riêng cho hoạt động công ty cho thuê tài chính hoặc Luật về các tổ chức cho vay không nhận tiền gửi, trong đó có một chương riêng về cho thuê tài chính, để tạo ra một sân chơi bình đẳng và một không gian phát triển đủ lớn cho ngành.