Gạo Việt Nam: Từ “xuất khẩu nhiều” đến “xuất khẩu có giá trị”
Theo số liệu từ Cục Hải quan, tính đến hết ngày 15/8/2025, Việt Nam đã xuất khẩu gần 5,88 triệu tấn gạo, mang về hơn 3 tỷ USD.
Giá xuất khẩu bình quân đạt gần 512 USD/tấn, con số thể hiện rõ sự chuyển dịch từ mục tiêu số lượng sang nâng cao giá trị.
Điều đáng chú ý là giá gạo Việt Nam đang đi ngược xu hướng so với các đối thủ cạnh tranh. Trong khi gạo Thái Lan, Ấn Độ và Pakistan giảm giá, thì gạo 5% tấm của Việt Nam vẫn tăng, đạt gần 400 USD/tấn. Hiện, giá gạo Việt cao nhất trong nhóm bốn quốc gia xuất khẩu lớn, vượt Thái Lan 45 USD/tấn, Ấn Độ 23 USD/tấn và Pakistan 44 USD/tấn. Đây là lần hiếm hoi gạo Việt không chỉ giữ được vị thế cạnh tranh mà còn vượt lên về giá trị.
Vị thế mới trên bản đồ gạo thế giới
Không chỉ tăng giá, gạo Việt Nam còn ghi dấu ấn trên bản đồ thương mại toàn cầu. Hiệp hội Xuất khẩu gạo Thái Lan gần đây thừa nhận Việt Nam đã vượt Thái Lan, trở thành nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới trong nửa đầu năm 2025. Thành tích này phản ánh sự thay đổi căn bản: từ “xuất khẩu nhiều” sang “xuất khẩu có giá trị”.
Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), ngày 23/8, giá gạo 5% tấm đạt 399 USD/tấn, gạo 25% tấm ở mức 368 USD/tấn, gạo 100% tấm 339 USD/tấn. Trong khi đó, Philippines, khách hàng nhập khẩu số một thế giới lại tạm ngừng nhập khẩu trong 60 ngày, còn các đối thủ hạ giá mạnh. Trong bối cảnh đó, gạo Việt vẫn giữ được vị thế “sáng giá”, nhờ lợi thế đến từ chất lượng thay vì chạy theo số lượng.
Các chuyên gia trong ngành đều chung nhận định: con đường bền vững duy nhất của gạo Việt là nâng cao chất lượng, đẩy mạnh chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm và xây dựng thương hiệu quốc gia. Ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), nhận định: Xuất khẩu gạo Việt vẫn tăng về lượng là nhờ đã tạo được một phân khúc riêng biệt với các giống gạo đặc sản như OM, DT8, ST… Những sản phẩm mà chỉ Việt Nam mới có và được nhiều quốc gia ưa chuộng. Đây là lợi thế quan trọng để giữ phân khúc riêng biệt trên thị trường thế giới.
Tuy nhiên, lợi thế cạnh tranh không thể chỉ dựa vào giống lúa. Bài toán cốt lõi nằm ở vùng nguyên liệu. Chủ tịch Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam (Vietrisa) Bùi Bá Bổng nhấn mạnh: “Nói đến xuất khẩu, cốt lõi vẫn là sản xuất. Không thể xây dựng thương hiệu mạnh nếu thiếu vùng sản xuất chất lượng, ổn định và bền vững”. Hiện, chương trình “siêu vùng nguyên liệu” 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại Đồng bằng sông Cửu Long – đang được triển khai. Đây được xem là nền tảng để hình thành chuỗi giá trị bền vững, gắn với thương hiệu “Gạo Việt xanh phát thải thấp”.
Thực tế, Vietrisa đã cấp quyền sử dụng nhãn hiệu này cho 7 doanh nghiệp, và lô hàng đầu tiên đã xuất khẩu thành công sang Nhật Bản. Đây là bước đi chiến lược, không chỉ đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh mà còn nâng cao hình ảnh gạo Việt trên thị trường quốc tế.
Hướng đi dài hạn cho gạo Việt
Dù đạt được thành tích ấn tượng, ngành gạo Việt vẫn đối diện nhiều thách thức. Biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn và hạn hán đang đe dọa sản lượng. Các rào cản kỹ thuật từ những thị trường khó tính như EU, Nhật Bản cũng là bài toán nan giải.
Ngoài ra, doanh nghiệp trong nước vẫn gặp khó khăn về chi phí logistics, thiếu liên kết chặt chẽ với nông dân và hợp tác xã để hình thành vùng nguyên liệu ổn định. Điều này khiến khả năng duy trì chất lượng đồng đều còn hạn chế.
Để duy trì vị thế, Bộ Nông nghiệp và Môi trường khuyến nghị doanh nghiệp tập trung vào phân khúc gạo thơm, gạo hữu cơ, truy xuất nguồn gốc những mặt hàng có biên lợi nhuận cao. Bên cạnh các thị trường truyền thống như Philippines, Indonesia, Malaysia, Việt Nam cần đẩy mạnh khai thác thị trường EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, đồng thời mở rộng sang châu Phi và Trung Đông.
Đặc biệt, việc phát triển các sản phẩm chế biến từ gạo như bún, mì, phở… cũng là giải pháp để gia tăng giá trị, giảm phụ thuộc vào gạo thô. Song song, việc cắt giảm chi phí logistics sẽ là chìa khóa để nâng cao sức cạnh tranh.
Trước diễn biến thị trường, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các cơ quan liên quan triển khai “thần tốc” việc đẩy mạnh xuất khẩu gạo chất lượng cao, gắn với hệ thống truy xuất nguồn gốc và xây dựng thương hiệu quốc gia. Đồng thời, thúc đẩy nhanh đề án phát triển bền vững 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp, gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long.
Giá gạo Việt Nam hiện đứng đầu nhóm các nước xuất khẩu lớn, phản ánh xu thế dịch chuyển sang xuất khẩu có giá trị. Tuy nhiên, vị thế số hai thế giới có thể chỉ là “đỉnh sóng” ngắn hạn nếu thiếu chiến lược bền vững. Để duy trì lợi thế, ngành gạo cần đi theo con đường nâng cao chất lượng, đa dạng hóa sản phẩm, xây dựng thương hiệu quốc gia và gắn với cam kết phát triển xanh.
Trong bối cảnh thị trường gạo thế giới biến động khó lường, gạo Việt Nam không thể chỉ chạy theo số lượng. Con đường duy nhất là giá trị - giá trị của chất lượng, của thương hiệu và của sự khác biệt. Đó mới là nền tảng để hạt gạo Việt vươn xa, chinh phục những thị trường khó tính nhất và khẳng định vị thế bền vững trên bản đồ lúa gạo toàn cầu.