Ứng phó với tình hình thương mại quốc tế đầy biến động
Các con số về kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam những năm gần đây “rất đẹp”, nhưng hiện đang ẩn chứa nhiều sự bất định và thách thức.
Việt Nam đang đứng trước những cơ hội và thách thức lớn trong quan hệ xuất nhập khẩu, đặc biệt với thị trường Hoa Kỳ. Bà Nguyễn Cẩm Trang - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương - nhận định rằng, xét về mặt con số, xuất nhập khẩu của Việt Nam trong những năm gần đây là một trong những điểm sáng của nền kinh tế, với kim ngạch trong 8 tháng đầu năm đạt mức rất tích cực, tăng trưởng hai con số và Việt Nam vẫn tiếp tục đạt xuất siêu trong nhiều năm liên tiếp. Tuy nhiên, bức tranh kinh tế nói chung và hoạt động xuất nhập khẩu đang đối mặt với nhiều khó khăn, với tăng trưởng kinh tế toàn cầu được dự báo thấp hơn và nhiều diễn biến rất phức tạp, khó lường.
Xu hướng bảo hộ toàn cầu
Thương mại toàn cầu đang chịu tác động nặng nề từ các yếu tố địa chính trị và kinh tế, như những cuộc cạnh tranh và xung đột quân sự kéo dài ảnh hưởng đến nhu cầu tiêu dùng, chuỗi cung ứng và hoạt động tiếp vận. Xu hướng bảo hộ thương mại ngày càng gia tăng và đa dạng dưới nhiều hình thức, từ các biện pháp phòng vệ thương mại truyền thống, "rào cản xanh" liên quan đến môi trường và lao động, cho đến xu hướng các nước quay trở lại sản xuất trong nước (reshoring).
Sự ổn định và nguyên tắc thương mại toàn cầu đang bị ảnh hưởng bởi các sự thay đổi chính sách kinh tế của các nền kinh tế lớn, đôi khi mang tính chất áp dụng đơn phương và có thể châm ngòi các cuộc chiến thương mại.
Ông Đỗ Ngọc Hưng - Tham tán thương mại Việt Nam tại Hoa Kỳ - đã chia sẻ về những "trải nghiệm rất thú vị" trong thời gian Tổng thống Donald Trump cầm quyền, khi chính sách thương mại thay đổi liên tục và khó đoán định. Ông Hưng nhấn mạnh, chính sách của ông Donald Trump không “ngẫu hứng” mà có sự hệ thống, kéo dài với mục tiêu định hình lại trật tự kinh tế toàn cầu nhằm thu hút các ngành sản xuất chiến lược mũi nhọn về Hoa Kỳ. Những ngành muốn kéo về này ngày càng mở rộng, bao gồm cả các lĩnh vực có sự cạnh tranh với hàng xuất khẩu của Việt Nam như nông lâm thủy sản, gỗ nội thất, sắt thép và nhôm.
Cụ thể, Việt Nam đang đối mặt với hệ thống thuế đối ứng có điều kiện của Hoa Kỳ. Ông Hưng nhận định rằng đây sẽ là một cú sốc đối với doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong các ngành hàng như nông lâm thủy sản và điện tử, vốn đang có mức thuế tối huệ quốc (MFN) thấp. Thuế đối ứng chỉ là một phần, bởi chính quyền Hoa Kỳ còn rất nhiều công cụ khác để điều tiết quan hệ thương mại, như điều tra chống bán phá giá, chống cấp thuế, v.v... Điều này sẽ tăng thêm gánh nặng cho doanh nghiệp Việt Nam khi thâm nhập thị trường Hoa Kỳ.
Con số "đẹp" nhưng bất định
Theo thống kê của Cơ quan Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ, Ông Đỗ Ngọc Hưng cho biết trong 7 tháng đầu năm 2025, tổng kim ngạch thương mại song phương giữa hai nước đã đạt 114,5 tỷ USD, với xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ là 106 tỷ USD và nhập khẩu từ Hoa Kỳ đạt 8 tỷ USD. Như vậy Việt Nam đã xuất siêu khoảng 98 tỷ USD sang Hoa Kỳ, với xuất khẩu tăng 44% và thặng dư thương mại tăng đến 47%. Ông Hưng khẳng định số liệu thương mại song phương "rất đẹp", với thặng dư thương mại tăng trưởng khả quan và Việt Nam là đối tác thương mại thứ tám của Hoa Kỳ, đồng thời Hoa Kỳ vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, chiếm đến 30% tổng kim ngạch xuất khẩu.
Tuy nhiên, ông Hưng cũng cho rằng sự tăng trưởng cao này một phần là do các doanh nghiệp có quan điểm về nhập khẩu để tăng lượng hàng dự trữ (frontloading) nhằm tránh thuế đối ứng cho các mùa tiêu dùng và kỳ nghỉ sắp tới.
Ông Nguyễn Hồng Dương - Phó Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường nước ngoài, Bộ Công thương - bày tỏ sự quan ngại rằng mặc dù các con số “rất đẹp”, nhưng thực tế tình hình vẫn có nhiều sự bất định và nhiều nỗi lo, không còn thuận lợi như trước. Ông Dương cũng dự đoán rằng mức thuế mới 20% cộng thêm mức thuế tối huệ quốc, thêm nữa là từ giờ đến cuối năm, với việc tiêu dùng chưa khởi sắc, kinh tế chưa sáng sủa thì Việt Nam chưa chắc đã duy trì được mức tăng trưởng cao như trong 8 tháng đầu năm.
Giải pháp và định hướng ứng phó
Để ứng phó với tình hình này, Chính phủ và Bộ Công Thương đã và đang triển khai nhiều biện pháp nhằm tháo gỡ khó khăn, đồng hành doanh nghiệp và thúc đẩy xuất khẩu. Bà Nguyễn Cẩm Trang cho biết, Bộ Công Thương và các Bộ ngành sẽ tiếp tục đàm phán với Hoa Kỳ để thúc đẩy một nền thương mại công bằng, ổn định, hiệu quả và giải quyết các vấn đề hai bên quan tâm. Bộ cũng sẽ có những hướng dẫn, sổ tay cẩm nang để hỗ trợ doanh nghiệp ứng phó.
Về giải pháp phát triển thị trường trong ngắn hạn, bà Trang nêu bật việc tái cấu trúc xuất khẩu thông qua đa dạng hóa sản phẩm, thị trường, minh bạch hóa chuỗi cung ứng và nguồn nguyên liệu. Đồng thời, cần tăng cường ngoại giao kinh tế để thúc đẩy hoạt động xuất khẩu song phương, đa dạng hóa thị trường và tránh phụ thuộc vào một vài thị trường nhất định. Thúc đẩy các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) với các thị trường tiềm năng như khối vùng Vịnh, Trung Đông, Châu Phi hay Mercosur, cùng với tháo gỡ vướng mắc pháp lý và hỗ trợ tín dụng, cũng là những ưu tiên.
Về dài hạn, bà Trang nhấn mạnh sự cần thiết phải giảm phụ thuộc vào gia công, nâng cao năng lực sản xuất để tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao, có hàm lượng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, thúc đẩy xuất nhập khẩu bền vững.
Việt Nam cũng đang tận dụng cơ hội tái định hình chuỗi cung ứng toàn cầu, vốn đang có lợi cho Việt Nam, nhưng cần khắc phục những vấn đề nội tại như cơ sở hạ tầng, tiếp vận, nguồn nguyên liệu và nguồn nhân lực.
“Dù đối mặt với nhiều thách thức, ông Đỗ Ngọc Hưng thông tin rằng các tập đoàn thương mại lớn của Hoa Kỳ như Walmart, Amazon, Costco, Apple hay Intel vẫn thể hiện niềm tin rằng doanh nghiệp Việt Nam vẫn là nơi cung cấp hàng hóa mang tính chất chiến lược, lâu dài, bền vững và ổn định. Các hiệp hội trong lĩnh vực dệt may da giày của Hoa Kỳ cũng nhiều lần khẳng định Việt Nam là thị trường ổn định, bền vững và lâu dài, mong muốn chính quyền Hoa Kỳ xem xét tạo thuận lợi nhất định cho Việt Nam trong quá trình đàm phán”, ông Hưng cho biết.