Liên minh Kinh tế Á Âu: Từ thị trường “lãng quên” đến cơ hội vàng cho xuất khẩu Việt Nam

Thương mại toàn cầu đang xảy ra rất nhiều biến động và các rào cản xuất khẩu gia tăng ở nhiều khu vực. Trong bối cảnh đó, Liên minh Kinh tế Á Âu (EAEU - bao gồm các nước Liên bang Nga, Cộng hòa Belarus, Cộng hòa Kazakhstan, Cộng hòa Armenia và Cộng hòa Kyrgyzstan) đang nổi lên như một thị trường tiềm năng mà doanh nghiệp Việt Nam không thể bỏ qua.

Bà Nguyễn Thảo Hiền - Phó Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường nước ngoài, Bộ Công Thương – nói rằng EAEU không phải là một thị trường mới hay xa lạ mà là một khu vực "chỉ bị lãng quên trong thời gian vừa qua". Việc bỏ quên thị trường này ở thời điểm hiện tại sẽ là một sự lãng phí lớn về lâu dài.

Theo bà Hiền, có ba yếu tố vô cùng thuận lợi và độc đáo tại EAEU mà các thị trường khác khó có được. Thứ nhất, quan hệ giữa Việt Nam và cả năm nước trong Liên minh Kinh tế Á Âu rất tốt đẹp, với ba trong năm nước đã thiết lập quan hệ đối tác chiến lược trở lên. Đối với người dân ở đây, Việt Nam không chỉ là đối tác mà còn là những người bạn, người thân, và do đó, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ được chào đón nồng nhiệt khi quay trở lại thị trường này.

Thứ hai, EAEU là liên minh đầu tiên ký Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) với Việt Nam vào năm 2016. Sau khi FTA có hiệu lực, kim ngạch xuất khẩu song phương giữa Việt Nam và năm nước thành viên liên tục tăng trưởng từ 20-30% cho đến trước những biến động địa chính trị.

Đáng chú ý là 90% dòng thuế giữa hai bên đã về 0%, trong đó 60% dòng thuế được miễn ngay lập tức và 25% còn lại sẽ về 0% sau 10 năm, tức là đến năm 2026, 85% dòng thuế sẽ được hưởng ưu đãi thuế quan ở mức 0%. Đây là một lợi thế cực kỳ lớn khi nhiều thị trường khác đang có xu hướng quay lại với các rào cản thuế quan. FTA này cũng là hiệp định được doanh nghiệp Việt Nam tận dụng nhiều nhất, với trên 70% các chứng nhận xuất xứ (form CO) là form ưu đãi, đảm bảo phần lớn hàng hóa Việt Nam được hưởng thuế suất đặc biệt.

Thứ ba, các đặc điểm của thị trường và cơ hội hiện tại cũng tạo lợi thế lớn. Hàng Việt Nam rất được ưa chuộng và được đánh giá cao ở cả năm thị trường EAEU, từ dệt may, nông sản, thực phẩm, thủy sản đến hàng tiêu dùng hàng ngày.

Đặc biệt, doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước cơ hội độc quyền khi các đối tác của Nga và một số nước khác gặp nhiều khó khăn, vướng mắc pháp lý khi tiếp cận thị trường này, trong khi Việt Nam không gặp bất kỳ trở ngại hay hạn chế thương mại nào đối với năm quốc gia trong EAEU. Đây là một thuận lợi không phải đối tác nào cũng có được và là cơ hội quý báu để nắm bắt khi thị trường đang "bỏ ngỏ" cho một số mặt hàng. Bà Hiền cũng nhấn mạnh rằng việc chiếm lĩnh thị trường này ngay bây giờ sẽ là một lợi thế rất lớn để duy trì và phát triển lâu dài khi mọi thứ trở lại bình thường, và việc không đẩy mạnh xuất khẩu lúc này đồng nghĩa với việc bỏ lỡ một cơ hội to lớn.

Tuy nhiên, ông Đỗ Quốc Hưng - Phó Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường nước ngoài, Bộ Công Thương - cho biết các doanh nghiệp đang có nhiều lo ngại với thị trường này. Nổi bật là các khó khăn trong tiếp vận và thanh toán khi xuất khẩu sang thị trường Nga nói riêng hoặc toàn khu vực EAEU nói chung trong thời gian qua.

Bà Nguyễn Thảo Hiền cũng đồng ý là vấn đề thanh toán là một điểm nghẽn do những hạn chế và lệnh trừng phạt liên quan đến thị trường Nga. Nhưng bà Hiền khẳng định, những hạn chế này chỉ áp dụng cho thanh toán bằng đồng đô la Mỹ; còn việc thanh toán bằng đồng nội tệ thì không hề có rào cản nào, và đây là hướng mà cả Việt Nam cùng các đối tác Nga đang tích cực thúc đẩy. Kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và EAEU năm 2024 đạt khoảng 5,4 tỷ đô la, tăng 16%, trong đó xuất khẩu đạt 3,4 tỷ đô la (tăng 30%), cho thấy sự cân bằng khá tốt.

Làm rõ hơn vấn đề này với phóng viên Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp, bà Hiền cho biết một trong những giải pháp được đề xuất là kêu gọi các bên liên kết lại (như một dạng liên hiệp), xuất hàng theo nhóm đủ lớn đồng thời nhập hàng theo giá trị tương đương. Điều đó sẽ góp phần làm đơn giản hóa việc thanh toán với thị trường này.

Vấn đề tiếp vận, một lo ngại khác, cũng đang được giải quyết. Bà Hiền thông tin rằng Nga và Việt Nam đang thúc đẩy kết nối tiếp vận đa phương tiện. Ngoài các tuyến đường thủy và container truyền thống, các đường bay thẳng giữa Việt Nam và Nga đã được thiết lập lại. Về đường thủy, các chuyến vận tải trực tiếp đã kết nối cảng Hải Phòng, Thành phố Hồ Chí Minh với cảng Vladivostok của Nga. Đặc biệt, tuyến đường sắt Á Âu từ Việt Nam qua Trung Quốc, Kazakhstan đã được nối thông đến Nga. Những kết nối này đảm bảo luồng hàng hóa giữa Việt Nam và EAEU được thông suốt và sẵn sàng cho sự thúc đẩy mạnh mẽ hơn trong giao thương.

EAEU, dù từng bị "lãng quên", đang trở thành một thị trường đầy hứa hẹn với nhiều lợi thế về quan hệ đối tác, ưu đãi FTA và nhu cầu thị trường. Tuy còn những thách thức về thanh toán và tiếp vận, các giải pháp đồng bộ đang được triển khai để khai thác triệt để tiềm năng này, mở ra cánh cửa rộng lớn cho xuất khẩu Việt Nam.

Quân Bảo