Từng bước kiểm định khí thải xe máy: Chìa khóa để chính sách đi vào thực tế
Muốn chính sách kiểm định khí thải xe máy từ 2027 hiệu quả, cần lộ trình hợp lý, hạ tầng đầy đủ và chính sách hỗ trợ người dân.
Dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với khí thải xe máy đang nhận được nhiều góp ý từ các bộ ngành, hiệp hội và chuyên gia. Các ý kiến tập trung vào tính khả thi, tác động xã hội và giải pháp đi kèm để chính sách có thể triển khai hiệu quả.
Theo dự thảo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì soạn thảo và gửi Bộ Tư pháp thẩm định, việc kiểm định khí thải xe máy tham gia giao thông đường bộ sẽ bắt đầu từ ngày 1/7/2027 tại Hà Nội và TP HCM. Từ 1/7/2028, quy định áp dụng tại Hải Phòng, Huế, Đà Nẵng, Cần Thơ, và đến 1/7/2030 sẽ mở rộng ra các địa phương còn lại. Đây được coi là bước đi cần thiết để giảm thiểu ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn, song thực tiễn đặt ra nhiều vấn đề cần chuẩn bị.
Góp ý vào dự thảo, Bộ Xây dựng nhận định việc kiểm soát khí thải xe máy sẽ có tác động xã hội rộng lớn bởi số lượng phương tiện chịu ảnh hưởng lên tới hàng chục triệu chiếc. Để tránh gây xáo trộn đời sống người dân, cần xây dựng lộ trình phù hợp, ưu tiên áp dụng trước tại các thành phố có nguy cơ ô nhiễm cao, đồng thời kiểm soát trước với những xe có tuổi đời lớn, nguy cơ phát thải nhiều, sau đó mới mở rộng dần phạm vi.
Ông Trần Hoàng Phong, đại diện Cục Đăng kiểm Việt Nam thuộc Bộ Xây dựng, cho rằng việc triển khai kiểm định khí thải xe máy sẽ đối mặt với nhiều thách thức về năng lực thực hiện. Hà Nội hiện có khoảng 5,6 triệu xe máy, TP HCM sau sáp nhập có hơn 8,6 triệu xe. Nếu mỗi xe cần trung bình 7 phút để đo khí thải, thì Hà Nội phải có khoảng 400 cơ sở kiểm định và TP HCM cần tới 600 cơ sở, trong khi hiện cả hai địa phương mới có khoảng 70 trung tâm đăng kiểm ô tô.
Theo ông, muốn triển khai thành công cần sớm cơ cấu, đầu tư về cơ sở vật chất và nguồn nhân lực. Từ khảo sát thực tế, có thể tận dụng hệ thống đại lý chính hãng để tham gia kiểm định, trong khi các cửa hàng sửa chữa độc lập sẽ cần thêm thời gian chuẩn bị. Một giải pháp khả thi là trước mắt tập trung kiểm định nhóm xe cũ phát thải cao, sản xuất trước năm 2009, với khoảng 2 triệu xe tại Hà Nội và hơn 3 triệu xe tại TP HCM. Sau một đến hai năm, khi hạ tầng được củng cố, việc kiểm định có thể mở rộng dần sang các xe đời mới hơn.
Ở góc độ doanh nghiệp, Hiệp hội Các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM) đề nghị các bộ ngành sớm sửa đổi và ban hành quy định chi tiết liên quan đến điều kiện cơ sở kiểm định để các đại lý có thời gian chuẩn bị và hoàn tất thủ tục xin cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện hoạt động. Hiệp hội cho rằng cần tận dụng tối đa nguồn lực xã hội, nhất là hệ thống đại lý và xưởng bảo hành chính hãng.
Về nhân lực, VAMM kiến nghị cho phép sử dụng kỹ thuật viên lành nghề có từ 6 tháng kinh nghiệm, được đào tạo và cấp chứng chỉ bởi hãng hoặc Cục Đăng kiểm, thay vì yêu cầu bắt buộc phải có bằng trung cấp kỹ thuật. Về thiết bị, cần sớm ban hành quy chuẩn chi tiết đối với máy đo khí thải, đồng thời cho phép sử dụng chung khu vực kiểm định với các hạng mục sửa chữa khác để tiết kiệm chi phí và diện tích.
Một số địa phương cũng đưa ra đề xuất bổ sung. Sở Nông nghiệp và Môi trường Đà Nẵng cho rằng bên cạnh quy định kiểm soát, cần có chính sách hỗ trợ người dân có phương tiện không đạt chuẩn, như chương trình thu hồi xe cũ đổi xe mới, ưu đãi vay lãi suất thấp để khuyến khích mua xe điện hoặc xe thân thiện môi trường. Cùng với đó, cần triển khai kế hoạch truyền thông quốc gia nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của ô nhiễm không khí và vai trò của việc kiểm soát khí thải phương tiện.
Các chuyên gia môi trường cũng bày tỏ quan điểm thận trọng. PGS.TS Nguyễn Hồng Quân, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế tuần hoàn (Đại học Quốc gia TP HCM), cho rằng việc kiểm định khí thải có thể mang lại lợi ích lâu dài, nhưng nếu triển khai dán nhãn không tốt sẽ tạo thêm gánh nặng. “Chi phí, thời gian, công sức của người dân sẽ tăng lên, tức là chi phí cơ hội để thực hiện chính sách lớn”, ông phân tích. Theo ông, nên triển khai từng bước, kết hợp hỗ trợ kỹ thuật như lắp bộ lọc khí thải cho xe cũ, để người dân có thời gian thích ứng và từng bước nâng cấp phương tiện.
Từ những góp ý trên có thể thấy, chủ trương kiểm soát khí thải xe máy được đồng thuận về mặt mục tiêu, song quá trình thực hiện cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Thách thức lớn nhất hiện nay nằm ở năng lực hạ tầng kiểm định, trong khi phần đông người sử dụng xe máy có khả năng tài chính hạn chế. Vì vậy, song song với lộ trình 2027, 2028 và 2030 cho từng nhóm địa phương, cần xây dựng cơ chế hỗ trợ, huy động sự tham gia của doanh nghiệp và nâng cao nhận thức cộng đồng. Một lộ trình linh hoạt, ưu tiên xử lý xe cũ phát thải cao trước, kết hợp với chính sách hỗ trợ và truyền thông, sẽ giúp chính sách kiểm định khí thải xe máy đi vào thực tiễn hiệu quả hơn, vừa bảo vệ môi trường vừa tạo được sự đồng thuận xã hội.