Thủy sản Việt Nam lao đao trước lệnh cấm nhập khẩu từ Mỹ

Quyết định này đồng nghĩa từ ngày 1/1/2026, sản phẩm từ các nghề cá trên sẽ bị cấm nhập khẩu vào Mỹ.

Cú sốc từ thị trường lớn

Theo thông báo từ Thương vụ Việt Nam tại Mỹ, Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Hà Nội đã chính thức chuyển tin này. Các nghề cá bị từ chối chủ yếu sử dụng ngư cụ lưới rê, lưới cuốn được cho là có nguy cơ cao gây hại cho cá voi, cá heo và các loài thú biển khác.

Danh sách bao gồm nhiều sản phẩm quan trọng: cá ngừ, cá thu, cá hồng, cá mú, cá kiếm, cá đối, cá cờ, cá bơn, cua, ghẹ, mực và tôm hùm.

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) nhận định đây là “cú sốc chưa từng có”, bởi Mỹ hiện là một trong những thị trường lớn nhất, mỗi năm nhập khẩu khoảng 500 triệu USD hải sản từ Việt Nam.

Trong số các mặt hàng bị ảnh hưởng, cá ngừ là sản phẩm chịu thiệt hại nghiêm trọng nhất. Năm 2024, xuất khẩu cá ngừ đạt gần 1 tỷ USD, riêng thị trường Mỹ chiếm 387 triệu USD. Nếu lệnh cấm có hiệu lực, gần như toàn bộ cơ hội tiếp cận thị trường này sẽ mất.

Ngoài ra, các sản phẩm có giá trị cao khác như mực, ghẹ, cá thu, cá mú, cá hồng cũng sẽ bị ảnh hưởng trực tiếp. Không chỉ doanh nghiệp xuất khẩu, sinh kế của hàng trăm nghìn ngư dân và công nhân trong các nhà máy chế biến hải sản cũng sẽ bị tác động.

Theo VASEP, quyết định này đặt ngành thủy sản Việt Nam vào thế bất lợi kép. Trong khi các đối thủ như Thái Lan, Ấn Độ, Nhật Bản được công nhận tương đương và thoải mái xuất khẩu sang Mỹ, Việt Nam có nguy cơ mất thị phần vào chính tay họ.

Đáng chú ý, Việt Nam hiện phụ thuộc 75-80% nguyên liệu cá ngừ nhập khẩu để chế biến xuất khẩu. Trong đó, nhiều nguồn cung chính như Indonesia, Philippines, Đài Loan (Trung Quốc) cũng bị NOAA từ chối một phần, khiến tình thế càng thêm khó khăn.

Đề xuất giải pháp ứng phó

Theo ước tính của VASEP, ngành thủy sản Việt Nam có thể thất thu khoảng 500 triệu USD/năm từ thị trường Mỹ, tương đương tổng kim ngạch xuất khẩu các sản phẩm nằm trong danh sách bị ảnh hưởng năm 2024 (511,5 triệu USD).

Không chỉ thiệt hại về kinh tế, quyết định này còn đe dọa uy tín của thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Trong bối cảnh nhiều quốc gia đang áp dụng tiêu chuẩn môi trường khắt khe, việc Mỹ từ chối công nhận có thể khiến các thị trường khác gia tăng yêu cầu tương tự.

Trước tình hình cấp bách, ngày 10/9, VASEP đã có công văn gửi Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) cùng các bộ, ngành liên quan, kiến nghị một loạt giải pháp.

Trước mắt, VASEP đề xuất thành lập tổ công tác liên ngành gồm Bộ Ngoại giao, Bộ Công Thương, Bộ NN&MT và các hiệp hội ngành hàng để rà soát hồ sơ nghề cá, xây dựng kế hoạch ứng phó tổng thể. Đồng thời, cần thuê chuyên gia tư vấn Mỹ để hỗ trợ kỹ thuật, vận động hành lang và trao đổi trực tiếp với NOAA nhằm làm rõ hồ sơ, chứng từ.

“Điều quan trọng nhất là phải nhanh chóng chuẩn bị các nội dung kỹ thuật đáp ứng yêu cầu của NOAA, đặc biệt liên quan đến giám sát và báo cáo tình trạng đánh bắt ngẫu nhiên thú biển”, ông Nam nhấn mạnh.

Ở cấp doanh nghiệp, VASEP kêu gọi hội viên chủ động phối hợp với Hiệp hội, trao đổi với nhà nhập khẩu Mỹ để duy trì kết nối, đồng thời chuẩn bị các kịch bản điều chỉnh sản xuất, tìm kiếm nguyên liệu và thị trường thay thế trong trường hợp lệnh cấm được áp dụng.

VASEP kiến nghị Chính phủ giao Bộ NN&MT chủ trì thành lập tổ công tác liên ngành, đồng thời rà soát toàn diện các quy định về quản lý nghề cá, đặc biệt là cơ chế giám sát và báo cáo đánh bắt ngẫu nhiên.

Bộ NN&MT cũng cần tích cực làm việc với NOAA để làm rõ quy định, xin cơ chế chuyển tiếp hoặc giảm nhẹ tác động, nhất là với các sản phẩm chủ lực như cá ngừ, mực, cá thu. Song song đó, Việt Nam cần tăng cường hợp tác với Mỹ và các tổ chức quốc tế trong giám sát, bảo tồn thú biển; đầu tư công nghệ, thiết bị để giảm thiểu rủi ro; và tuyên truyền, đào tạo ngư dân về phòng chống đánh bắt ngẫu nhiên.

Về phía Bộ Công Thương, VASEP đề nghị hỗ trợ doanh nghiệp mở rộng thị trường mới, đa dạng hóa nguồn cung nguyên liệu để giảm sự phụ thuộc vào Mỹ.

Quyết định của NOAA là một thách thức chưa từng có, song cũng có thể là cơ hội để Việt Nam thúc đẩy cải cách nghề cá, hướng tới phát triển bền vững. Việc đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về bảo vệ đa dạng sinh học biển không chỉ giúp mở lại cánh cửa vào Mỹ, mà còn tạo lợi thế cạnh tranh tại các thị trường khác đang ngày càng đề cao yếu tố môi trường.

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, ngành thủy sản Việt Nam cần coi đây là động lực để tái cấu trúc, đầu tư công nghệ, xây dựng hệ thống giám sát hiện đại và khẳng định uy tín trên thị trường quốc tế.

Hằng Thy