Cần làm rõ vai trò mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử
Một trong những vấn đề nhận được nhiều ý kiến là sự chồng chéo khái niệm và nghĩa vụ giữa “mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử” và “nền tảng thương mại điện tử trung gian”.
Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa có văn bản góp ý Dự thảo Luật Thương mại điện tử (Dự thảo) trên cơ sở tổng hợp ý kiến từ cộng đồng doanh nghiệp. Cụ thể, VCCI cho rằng, Dự thảo hiện tại dường như chủ yếu được thiết kế cho mô hình B2C, trong khi trên thực tế còn nhiều mô hình khác như B2B, C2C, mạng xã hội tích hợp thương mại điện tử, hoặc nền tảng đa dịch vụ. Vì vậy, việc xây dựng quy định quản lý cần tính đến sự đa dạng này để bảo đảm tính khả thi.
Theo đó, một trong những nội dung còn bất cập là khái niệm và nghĩa vụ liên quan đến “mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử”. VCCI cho rằng, quy định tại khoản 5 và 6 Điều 3 còn trùng lặp, chưa làm rõ sự khác biệt giữa “nền tảng thương mại điện tử trung gian” và “mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử”. Với định nghĩa hiện nay, mạng xã hội rất dễ bị coi là nền tảng trung gian, trong khi thực chất phần lớn chỉ đóng vai trò kết nối và chia sẻ thông tin, không trực tiếp tham gia giao dịch.
Từ đó, VCCI kiến nghị cơ quan soạn thảo cần sửa đổi, phân định rõ hai khái niệm này. Cụ thể, nền tảng thương mại điện tử trung gian được hiểu là nền tảng có chức năng trực tiếp hỗ trợ mua bán như đặt hàng trực tuyến, quản lý thanh toán, triển khai, theo dõi đơn hàng và nhận thù lao, hoa hồng từ giao dịch. Trong khi đó, mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử được xác định chủ yếu với vai trò kết nối giữa người mua và người bán, cho phép tương tác và chia sẻ thông tin, có thể kèm theo một số tính năng thương mại như mở gian hàng, đặt hàng trực tuyến, tiếp thị liên kết hoặc phát trực tuyến bán hàng...
Liên quan đến nghĩa vụ, VCCI cho rằng việc áp dụng toàn bộ trách nhiệm của nền tảng trung gian đối với mạng xã hội là chưa hợp lý. Chẳng hạn, yêu cầu xác thực danh tính điện tử là không cần thiết bởi hiện nay các tài khoản mạng xã hội đã được xác thực bằng số điện thoại; hoặc quy định về xác nhận nội dung hợp đồng, lưu trữ nội dung chỉ có thể thực hiện khi giao dịch trực tiếp diễn ra trên nền tảng. Tương tự, các nghĩa vụ liên quan đến đặt hàng trực tuyến chỉ phù hợp nếu nền tảng có tích hợp tính năng này.
Với phân tích trên, VCCI đề xuất nghĩa vụ của mạng xã hội cần được thiết kế dựa trên tính năng thực tế mà nền tảng cung cấp. Theo đó, chủ quản mạng xã hội hoạt động thương mại điện tử nên có trách nhiệm phân loại và hiển thị dấu hiệu nhận diện tài khoản người bán với tài khoản cá nhân hoặc phi thương mại; tách biệt nội dung hoạt động thương mại điện tử thành các chuyên mục, vị trí riêng biệt theo nguyên tắc không xen lẫn với nội dung khác trên nền tảng; gỡ bỏ hoặc hạn chế quyền truy cập vào nội dung vi phạm theo yêu cầu của cơ quan chức năng; hợp tác với cơ quan nhà nước có thẩm quyền để giám sát, phát hiện hàng hóa, dịch vụ bất hợp pháp; có cơ chế báo cáo và gỡ bỏ hàng hóa, dịch vụ vi phạm; các thực danh tính của người bán; cung cấp thông tin cho cơ quan quản lý khi có yêu cầu.
Trường hợp mạng xã hội trực tiếp tham gia các khâu như đặt hàng trực tuyến, quản lý thanh toán, triển khai đơn hàng hoặc nhận phí từ giao dịch, thì phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ như nền tảng thương mại điện tử trung gian quy định tại Khoản 1 điều này và Điều 16 Luật này.
Đồng quan điểm, bà Nguyễn Việt Hà, đại diện Hiệp hội Thương mại Hoa Kỳ tại Hà Nội (Amcham Hanoi), nhận định Dự thảo đã có nhiều điểm tiến bộ nhưng các định nghĩa trong luật cần có tính bao quát và khái quát hơn để không bị lạc hậu khi các hình thức thương mại điện tử mới xuất hiện. Với định nghĩa như hiện tại ở trong Dự thảo có thể dẫn đến việc quản lý sẽ gặp rất nhiều khó khăn.
“Mạng xã hội cũng tham gia nhiều vào hoạt động thương mại điện tử, theo quy định ở điều 17, gần như tất cả các nền tảng xã hội tham gia vào thương mại điện tử đều phải có nghĩa vụ giống như nền tảng thương mại điện tử trung gian và có thêm một số nghĩa vụ khác nữa. Điều này nên xem xét lại về tính năng, bản chất của những nền tảng, mạng xã hội, nếu họ chỉ đơn thuần tham gia một khâu rất nhỏ trong toàn bộ chuỗi của thương mại điện tử”, bà Nguyễn Việt Hà nhấn mạnh.