Điều gì sẽ xảy ra sau khi Chính phủ Mỹ đóng cửa?

Đây là lần thứ ba trong nhiệm kỳ của Tổng thống Donald Trump và cũng là lần đầu tiên trong gần 7 năm, nước Mỹ chứng kiến một sự ngưng trệ toàn diện của bộ máy hành chính.

Bất đồng ngân sách liên bang

Sự việc này bắt nguồn từ sự bế tắc giữa hai đảng trong các đạo luật then chốt. Đảng Dân chủ yêu cầu dự luật tạm thời phải bao gồm việc gia hạn trợ cấp bảo hiểm y tế theo Đạo luật Chăm sóc Sức khỏe Hợp túi tiền (ACA) và đảo ngược cắt giảm quỹ Medicaid. Họ cũng muốn bổ sung các hạn chế mới đối với quyền lực của Tổng thống Trump trong việc từ chối chi tiêu ngân sách do Quốc hội phê chuẩn.

Như thường lệ, đảng Cộng hòa phản đối toàn bộ các điều kiện này. Sự đối đầu khiến ngân sách liên bang rơi vào khoảng trống và chính phủ buộc phải ngưng hoạt động.

Cơ chế vận hành của nước Mỹ là Quốc hội phải thông qua 12 dự luật chi tiêu hằng năm để duy trì hoạt động của chính phủ. Khi bước sang năm tài khóa mới, bắt đầu từ ngày 1/10, mà chưa đủ 12 dự luật, hai viện thường chấp nhận giải pháp tạm thời gọi là “nghị quyết liên tục” (CR).

Ba lần trong năm 2025, Quốc hội Hoa Kỳ đã thông qua các CR. Nhưng tới cuối tháng 9, nỗ lực lần thứ tư thất bại, không có giải pháp thay thế, khiến các cơ quan liên bang bắt đầu thực thi kế hoạch đóng cửa.

Theo số liệu của Văn phòng Nghiên cứu Quốc hội, từ năm 1981 đến nay đã có 15 lần chính phủ Mỹ đóng cửa. Thời gian dao động từ 1 ngày cho tới 35 ngày.

Lần đóng cửa lâu nhất xảy ra vào giai đoạn đầu năm 2019, khi Tổng thống Donald Trump kiên quyết đòi 5,7 tỷ USD để xây dựng bức tường biên giới với Mexico. Trước năm 1981, tình trạng thiếu ngân sách vẫn xảy ra nhưng các cơ quan thường tiếp tục hoạt động và được bù chi phí sau đó.

Tác động sâu rộng của việc đóng cửa

Một khi chính phủ đóng cửa, điều đó đồng nghĩa nhiều dịch vụ liên bang bị tạm dừng. Hàng trăm nghìn nhân viên liên bang bị cho nghỉ việc tạm thời. Những dịch vụ được coi là thiết yếu như an ninh, quốc phòng, kiểm soát không lưu hay điều tra tội phạm vẫn tiếp tục.

Tuy nhiên, những người duy trì công việc trong các lĩnh vực này buộc phải làm việc không lương cho đến khi chính phủ hoạt động trở lại. Quốc hội Mỹ năm 2019 từng thông qua luật đảm bảo các nhân viên này sẽ được trả lương bù khi ngân sách được phê chuẩn.

Văn phòng Ngân sách Quốc hội ước tính có khoảng 750.000 nhân viên liên bang phải tạm nghỉ trong đợt đóng cửa lần này, tương đương tổn thất 400 triệu USD mỗi ngày về tiền lương không được chi trả. Đây là một cú sốc trực tiếp với nền kinh tế và cũng gây sức ép chính trị không nhỏ.

Hệ quả dễ nhận thấy là việc tạm dừng các dịch vụ công. Việc xử lý hộ chiếu, thị thực bị chậm trễ. Các cơ quan giám sát thị trường tài chính, tiếp nhận đơn khiếu nại dân quyền trong lao động hay công bố báo cáo kinh tế định kỳ đều bị ảnh hưởng.

Tại Việt Nam, trang Facebook chính thức của Đại sứ quán Mỹ tại Hà Nội đã đăng thông báo về sự gián đoạn trong cung cấp thông tin do ảnh hưởng từ việc đóng cửa chính phủ Mỹ. Tuy nhiên, thông báo vẫn khẳng định "các dịch vụ hộ chiếu và thị thực theo lịch hẹn tại Hoa Kỳ cũng như tại các Đại sứ quán và Lãnh sự quán Hoa Kỳ sẽ vẫn tiếp tục được diễn ra trong thời gian gián đoạn ngân sách nếu tình hình cho phép".

Cục Thống kê Dân số và Cục Phân tích Kinh tế Mỹ ngưng hoàn toàn việc thu thập dữ liệu có thể khiến Fed và giới đầu tư thiếu thước đo quan trọng. Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm không tiếp nhận hồ sơ thuốc mới. Trung tâm Dịch vụ Medicare và Medicaid ngưng xử lý nhiều vụ việc.

Dù vậy, vẫn có những dịch vụ không bị ảnh hưởng. Các khoản chi trả của chương trình An sinh xã hội và Medicare tiếp tục, bởi đây là chi bắt buộc, không cần Quốc hội phê chuẩn hàng năm.

Quân đội Mỹ duy trì hoạt động bình thường, nhưng tiền lương có thể bị chậm. Trong lần đóng cửa 2019, kiểm soát viên không lưu từng dọa bỏ việc sau một tháng làm việc không lương, khiến chính quyền phải nhượng bộ. Bưu điện Mỹ và Cục Dự trữ Liên bang có cơ chế tài chính riêng nên cũng ít chịu tác động.

"Yếu tố mới" của đợt đóng cửa

Điểm khác biệt lớn trong lần đóng cửa này là cách tiếp cận của chính quyền Tổng thống Donald Trump. Ngày 1/10, Giám đốc Ngân sách Nhà Trắng Russell Vought tuyên bố sẽ nhanh chóng sa thải nhân viên liên bang thay vì chỉ cho nghỉ tạm thời.

Theo Bloomberg dẫn nguồn tin, ông Russel nói với các nghị sĩ rằng một số cơ quan sẽ bắt đầu chấm dứt hợp đồng trong vòng một đến hai ngày. Phát ngôn viên Nhà Trắng Karoline Leavitt cũng xác nhận việc sa thải “sẽ diễn ra rất sớm”. Đây là bước đi chưa từng có trong lịch sử đóng cửa chính phủ Mỹ, biến cuộc khủng hoảng ngân sách thành công cụ cắt giảm bộ máy.

Chính quyền Mỹ còn thông báo dừng cấp 18 tỷ USD vốn liên bang cho các dự án hạ tầng ở New York, trong đó có tuyến tàu điện ngầm Second Avenue và dự án hầm Hudson. Đồng thời, Nhà Trắng quyết định cắt 8 tỷ USD từ các dự án năng lượng tái tạo ở hơn chục bang từng bỏ phiếu cho bà Kamala Harris trong cuộc bầu cử 2024. Tổng thống Trump nói thẳng ông sẽ sử dụng đợt đóng cửa chính phủ lần này để loại bỏ các khoản chi của phe Dân chủ.

Hướng giải quyết cho chính phủ Mỹ

Nhìn về tương lai, lập trường của hai đảng vẫn tiếp tục ở thế đối đầu. Chủ tịch Hạ viện Mỹ Mike Johnson cho rằng việc chính phủ Mỹ đóng cửa sẽ mở ra cơ hội để đảng Cộng hòa thực hiện những việc mà bình thường không bao giờ được phe Dân chủ ủng hộ. Phó Tổng thống JD Vance trấn an dư luận rằng chính phủ sẽ không đóng cửa quá lâu, đồng thời phủ nhận ý định sa thải hàng loạt nhân viên.

Ngược lại, lãnh đạo phe Dân chủ ở Thượng viện Chuck Schumer coi đây là một cuộc chiến về chăm sóc sức khỏe. Ông cảnh báo rằng hàng triệu người Mỹ sẽ đối mặt với việc tăng phí bảo hiểm nếu các khoản trợ cấp ACA hết hạn, và cam kết sẽ đấu tranh tới cùng.

Trong khi đó, một nhóm thượng nghị sĩ ôn hòa thuộc cả hai đảng thảo luận phương án dung hòa: thông qua một dự luật ngân sách ngắn hạn để chính phủ tạm hoạt động, rồi tiếp tục thương lượng về trợ cấp ACA. Thượng nghị sĩ Ruben Gallego cho biết các bên đang tìm kiếm không gian để tiếp tục đối thoại, nhưng chưa có thỏa thuận nào đạt được.

Tuy vậy, triển vọng hiện vẫn mờ mịt. Hạ viện Mỹ không làm việc trong tuần này. Thượng viện Mỹ dự kiến cho các nghị sĩ về nghỉ lễ Yom Kippur và chỉ quay lại làm việc vào cuối tuần nếu chính phủ đóng cửa kéo dài. Trong khi đó, hàng trăm nghìn nhân viên liên bang và hàng triệu người dân vẫn sống trong tình trạng bất định.

Kinh nghiệm từ lần đóng cửa năm 2018-2019 cho thấy áp lực chính trị gia tăng theo từng tuần. Khi đó, sau 35 ngày gián đoạn, ông Trump buộc phải nhượng bộ trong bối cảnh tỷ lệ ủng hộ sụt giảm và dịch vụ công trì trệ trên diện rộng. Hiện tại, chưa ai dám chắc kịch bản nào sẽ lặp lại.

Nam Trần