Bỏ công chứng trong giao dịch nhà đất, xe: Có lo ngại rủi ro?
Đề xuất bỏ công chứng, chứng thực trong giao dịch nhà đất, xe khi dữ liệu đã số hóa đầy đủ mở ra kỳ vọng cải cách lớn, song cũng khiến nhiều ý kiến lo ngại về rủi ro pháp lý.
Bộ Công an đang lấy ý kiến cho Dự thảo Nghị quyết của Chính phủ về việc bãi bỏ một số thủ tục hành chính trong giao dịch dân sự, trong đó đáng chú ý là đề xuất bỏ công chứng, chứng thực, xác nhận tình trạng hôn nhân và nộp bản sao giấy tờ cá nhân đối với các trường hợp mua bán, tặng cho, thế chấp nhà đất, phương tiện giao thông khi các thông tin liên quan đã được số hóa, xác thực trên cơ sở dữ liệu quốc gia.
Theo dự thảo, người dân không cần đến văn phòng công chứng hoặc UBND để chứng thực hợp đồng, nếu các dữ liệu về nhân thân, tình trạng hôn nhân, quyền sở hữu tài sản đã được đồng bộ, xác minh đầy đủ. Thay vào đó, giao dịch có thể thực hiện bằng phương thức điện tử, sử dụng định danh VNeID mức 2 và hợp đồng ký số, được lưu trữ, truy xuất trong hệ thống dữ liệu quốc gia.
Phạm vi áp dụng gồm chuyển nhượng, tặng cho, thừa kế, thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất, cùng mua bán, sang tên phương tiện giao thông. Cơ quan tiếp nhận hồ sơ sẽ kiểm tra thông tin trong cơ sở dữ liệu quốc gia để xác định quyền sở hữu, nhân thân và tình trạng hôn nhân của các bên.
Nếu dữ liệu chưa hoàn thiện hoặc sai lệch, người dân vẫn có thể bị yêu cầu bổ sung giấy tờ hoặc công chứng như hiện nay. Dự thảo nêu rõ: việc bãi bỏ chỉ triển khai khi đủ điều kiện kỹ thuật, pháp lý và hạ tầng dữ liệu, bảo đảm an toàn, chính xác và chống giả mạo.
Nhiều chuyên gia đánh giá đây là bước cải cách hành chính mạnh mẽ, giúp cắt giảm thủ tục, tiết kiệm chi phí và thời gian cho người dân. Khi dữ liệu quốc gia về dân cư, đất đai, đăng ký xe, tài sản được liên thông, hệ thống sẽ tăng tính minh bạch và chống giả mạo hồ sơ, hướng tới chính phủ số và dịch vụ công trực tuyến toàn diện.
Tuy nhiên, không ít ý kiến cảnh báo rằng bỏ công chứng là vấn đề rất nhạy cảm, bởi liên quan trực tiếp đến quyền tài sản và an toàn pháp lý của công dân. Thực tế, nhiều địa phương vẫn chưa đồng bộ dữ liệu nhân thân, hôn nhân, quyền sở hữu tài sản, dẫn tới khả năng sai lệch hoặc chồng chéo quản lý.
Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, Luật sư Nguyễn Đức Biên – Giám đốc Công ty Luật Đại La nhìn nhận đây là bước đi thể hiện tinh thần cải cách mạnh mẽ, nhưng cần thận trọng về pháp lý khi áp dụng.
“Công chứng không chỉ xác nhận chữ ký mà còn là hàng rào phòng ngừa rủi ro pháp lý trong giao dịch tài sản giá trị lớn. Nếu bỏ công chứng, cần có cơ chế thay thế đủ mạnh để bảo đảm tính xác thực, ý chí tự nguyện và năng lực hành vi của các bên”, ông Biên nhấn mạnh.
Theo luật sư Biên, định danh điện tử VNeID vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện, nguy cơ giả mạo hoặc sai lệch dữ liệu chưa thể loại trừ. Một giao dịch nhà đất trị giá hàng tỷ đồng nếu chỉ dựa trên hợp đồng điện tử mà không có xác nhận công chứng viên thì rủi ro tranh chấp là rất lớn.
“Không thể để công nghệ đi trước pháp lý. Khi dữ liệu chưa đồng bộ, việc bỏ công chứng trên diện rộng có thể tạo khoảng trống pháp lý khó kiểm soát”, ông cảnh báo.
Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, một số chuyên gia pháp lý cũng đánh giá rằng, bỏ công chứng trong giao dịch dân sự không đơn thuần là cắt giảm thủ tục, mà là chuyển đổi cơ chế xác thực từ “niềm tin giấy tờ” sang “niềm tin dữ liệu số”.
Để điều đó khả thi, cần song hành giữa hạ tầng kỹ thuật, hành lang pháp lý và nhận thức người dân.
Khi các điều kiện ấy được bảo đảm, công chứng truyền thống có thể lùi lại một bước, nhường chỗ cho mô hình xác thực số an toàn, minh bạch hơn.
Nhưng trong giai đoạn hiện nay, “đi chậm mà chắc” vẫn là lựa chọn an toàn, để mỗi cải cách thủ tục thực sự trở thành một bước tiến vững vàng trên con đường xây dựng Chính phủ số, pháp quyền số.