Tôm Việt lao đao và khó cạnh tranh
Từ tôm giống đến thành phẩm đều không thể tìm được chỗ đứng xuất phát từ những yếu tố chủ quan và khách quan. Trong đó, tôm giống, thức ăn, thuốc kháng sinh giả, kém chất lượng là tác nhân chính.
Nguyên nhân chủ quan và khách quan
Theo ông Nguyễn Hoàng Anh - Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần thuỷ sản Nam Miền Trung, Tuy Phong Bình Thuận (cũ) nay là Lâm Đồng và Ninh Thuận (cũ) nay là Khánh Hoà là 2 địa phương được mệnh danh là thủ phủ tôm giống, cung cấp cho các tỉnh thành trong cả nước. Trong đó, các tỉnh ĐBSCL chiếm đại đa số từ vùng nuôi, người nuôi cho tới mật độ nuôi lớn nhất phục vụ cho xuất khẩu tôm ra nước ngoài. Thế nhưng, trong những năm gần đây, ngành tôm Việt Nam lại đang phải chịu tác động rất lớn từ các nguyên nhân chủ quan dẫn tới nguy cơ mất thị trường và không thể cạnh tranh so với một số nước mới nổi.
Cũng theo ông Hoàng Anh, trên thị trường thế giới, ngành công nghiệp tôm đang trải qua một cuộc cạnh tranh đầy khốc liệt, trong đó, có tôm Việt Nam. Đơn cử, tôm Indonesia bị nhiễm chất phóng xạ và hàng nghìn container bị trả về khiến hàng loạt nhà máy phải đóng cửa. Chưa kể, giá tôm nguyên liệu giảm 20 đến 25% làm người nuôi tôm lỗ nặng phải chuyển sang nghề khác. Nhà máy đóng cửa công nhân không có việc làm phải tìm kiếm việc làm khác. Vì thế ngành tôm Indonesia sẽ suy giảm nghiêm trọng và khó có cơ hội phục hồi (giống như Thái Lan cách đây 10 năm khi bị dịch bệnh EMS).
Tương tự, tại Ấn Độ, đây là một nước xuất khẩu tôm hàng đầu thế giới vào Mỹ nhưng bị áp thuế đối ứng 25%, trừng phạt 25% cộng thêm thuế phá giá & thuế trợ cấp nữa là 58.26%. Ngành tôm Ấn Độ đã khó khăn lại càng khó khăn hơn khiến hàng loạt người nuôi tôm chuyển nghề sang nghề khác và nhiều nhà máy phải đóng cửa công nhân không có việc làm buộc phải tìm việc làm khác. Đây là một kịch bản sẽ lại giống Indonesia và Thái Lan cách đây hơn 10 năm trở về trước.
Rõ ràng ngành tôm Việt Nam không thể đứng ngoài lằn ranh này. Bởi, một thực tế là Việt Nam đang có nguy cơ bị phạt thuế chống bán phá giá lên tới 35.29%, tổng chung các loại thuế là 58.13%. Vậy cơ sở nào để Tôm Việt Nam xuất khẩu và cạnh tranh tại thị trường Mỹ?
“Nhu cầu tôm trên toàn cầu tăng 7-10%, thế nhưng cung lại giảm do những yếu tố nêu trên là hết sức đáng tiếc. Và kịch bản của ngành tôm toàn cầu từ cuối năm 2025 trở đi sẽ có biểu đồ đi xuống, tức là cung thiếu so với cầu. Vậy giá tôm sẽ biến động như thế nào khi cung không đáp ứng được cầu? Có lẽ các cơ quan quản lý sẽ là những người hiểu rõ nhất” ông Hoàng Anh đặt vấn đề.
Ông Hoàng Anh cho rằng, thực tế là hiện tượng sản xuất, buôn bán “giả” thức ăn và thuốc kháng sinh cho tôm trên thị trường diễn biến khá phức tạp và không có dấu hiệu giảm. Đây là một trong những tác nhân chính khiến người nuôi tôm và doanh nghiệp xuất khẩu rơi vào cảnh phá sản.
“Ngành thuỷ sản đang rất cần những người có tư tưởng đột phá, dám nghĩ, dám làm và một cơ chế, chính sách đột phá dẫn đầu bảo vệ những người làm đúng, làm thật”, ông Hoàng Anh nêu.
Cần liên kết 3 nhà
Do đó, để giải được bài toán này, ông Hoàng Anh kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường nên đề xuất Chính phủ đặt ra mục tiêu cụ thể cho ngành tôm. Trong đó, mục tiêu hướng tới là sự cần thiết trong việc lập đề án quy hoạch tổng thể, xác định từng mắt xích trong chuỗi giá trị, lựa chọn doanh nghiệp đầu tàu có năng lực, kinh nghiệm và uy tín để giao nhiệm vụ, hỗ trợ phát triển theo mô hình liên kết 3 nhà, gồm: “Nhà nước - doanh nghiệp - người dân”.
Nêu những thách thức trong việc sản xuất tôm giống, tôm bố mẹ, ông Lê Văn Quê - Chủ tịch Hiệp hội Giống thủy sản Ninh Thuận - Khánh Hòa cho biết, kết quả từ đầu năm đến nay cho thấy vai trò của địa phương đối với sản xuất tôm giống rất quan trọng, thể hiện rõ qua việc cung ứng 25 - 30% sản lượng tôm giống cả nước.
Tuy nhiên, hiện nguồn tôm bố mẹ đang là thách thức đối với các cơ sở sản xuất tôm giống. Do đó, nước ta cần chủ động nguồn tôm bố mẹ, tránh phụ thuộc vào nước ngoài. Bên cạnh đó, ông Quê cũng mong muốn Bộ Nông nghiệp và Môi trường tham mưu Chính phủ có phương án cung ứng nguồn tôm bố mẹ cho các địa phương sản xuất tôm giống trong thời gian tới.
“Bình Thuận (cũ) hiện có 125 cơ sở/755 trại sản xuất, ương dưỡng giống thuỷ sản, trong đó có 36 công ty nhập khẩu tôm bố mẹ thẻ chân trắng từ Mỹ, Thái Lan để sản xuất giống. Vì vâỵ đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường tháo gỡ khó khăn cho các đơn vị khoa học công nghệ trong khâu chọn tạo tôm bố mẹ và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp đi đầu trong việc sản xuất tôm bố mẹ” - ông Quê kiến nghị.
Đáng chú ý, mới đây, phát biểu tại hội nghị “Phát triển tôm giống nước lợ” tại Khánh Hoà, ông Trần Đình Luân - Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư, cho biết hiện cả nước có 1.577 cơ sở sản xuất và ươm dưỡng tôm giống, tập trung chủ yếu tại các tỉnh Khánh Hòa, Lâm Đồng, Cà Mau và Vĩnh Long, chiếm tới 93% tổng số cơ sở và hơn 63% sản lượng giống tôm cả nước. Riêng các tỉnh trọng điểm ương dưỡng giống gồm Khánh Hòa, Lâm Đồng, Vĩnh Long, Cà Mau và An Giang chiếm gần 90% tổng số cơ sở và 77% sản lượng toàn quốc.
Tuy nhiên, sản xuất tôm giống vẫn còn nhiều hạn chế. Vùng sản xuất giống đáp ứng yêu cầu vừa tập trung vừa an toàn sinh học chưa có nhiều, cơ sở hạ tầng đã xuống cấp, chính sách hỗ trợ phát triển giống chưa đủ mạnh để thu hút đầu tư, đặc biệt về đất đai và vốn. Nguồn tôm bố mẹ trong nước vẫn chưa đáp ứng nhu cầu, hiện 87% tôm thẻ chân trắng bố mẹ phải nhập khẩu. Ngoài ra, một số cơ sở sản xuất, ương dưỡng chưa được kiểm tra, cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện, tình trạng lưu thông tôm giống không rõ nguồn gốc, chưa qua kiểm dịch vẫn còn tồn tại. Do đó, đây là vấn đề cần được xử lý để ngành tôm phát triển bền vững.