Kích cầu tiêu dùng - "đòn bẩy" đưa GDP về đích

Các bộ, ngành và địa phương đồng loạt tung ra hàng loạt giải pháp nhằm duy trì đà phục hồi của nền kinh tế trong giai đoạn nước rút, từ các chương trình khuyến mại tập trung, hội chợ mua sắm, đến các chính sách tín dụng tiêu dùng nới lỏng.

Dù được xem là “mũi nhọn” trong cỗ xe tam mã đầu tư - xuất khẩu - tiêu dùng, sức mua nội địa chỉ có thể tạo lực kéo thực sự khi bám đúng tâm lý người dân và nâng được sức mua thực tế vốn đang chịu sức ép lớn từ chi phí sinh hoạt tăng cao. Thực tế, nhiều gia đình vẫn phải cân đối chi tiêu hằng tháng để trang trải các khoản nhà ở, giáo dục, y tế, khiến việc chi tiêu thêm cho mua sắm, du lịch hay giải trí vẫn còn dè dặt.

Theo số liệu từ Bộ Tài chính, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng 9 tháng đầu năm 2025 tăng 9,5% so với cùng kỳ năm trước, trong đó doanh thu du lịch lữ hành tăng tới 20,5%. Đây là tín hiệu đáng mừng trong bối cảnh kinh tế thế giới còn nhiều bất ổn, xuất khẩu chưa thực sự bứt phá, và đầu tư công cần thêm thời gian để lan tỏa. Tuy nhiên, một câu hỏi đặt ra là liệu động lực này có đủ mạnh để đưa tăng trưởng GDP về đích hay không?

Bức tranh tiêu dùng hiện nay vẫn có những gam màu trầm: mức tăng chủ yếu nhờ yếu tố giá cả, nghĩa là người dân phải chi nhiều hơn nhưng lượng hàng hóa tiêu thụ thực tế chưa tăng tương xứng. Điều này phản ánh rõ áp lực chi phí sinh hoạt đang bào mòn thu nhập thực, đặc biệt đối với nhóm trung lưu và các hộ gia đình có thu nhập cố định. Theo TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV: “Kích cầu tiêu dùng chỉ hiệu quả khi hỗ trợ trực tiếp cho người tiêu dùng, chứ không chỉ dựa vào các chương trình khuyến mại và sự kiện.”

Hiện nay, các biện pháp kích cầu tập trung chủ yếu vào hoạt động mua sắm, giảm giá, hội chợ hay lễ hội, trong khi các chính sách giảm chi phí sinh hoạt thiết yếu vẫn còn hạn chế. Thuế VAT hàng thiết yếu vẫn duy trì ở mức cao với nhiều mặt hàng; giá nhà ở, giáo dục, y tế tiếp tục tăng nhanh hơn thu nhập; và nợ tín dụng tiêu dùng đang là gánh nặng, khiến nhiều người dân vẫn dè dặt khi chi tiêu. Nếu “mũi nhọn” tiêu dùng không được mài sắc đúng điểm, hiệu quả kích cầu rất dễ chỉ mang tính ngắn hạn, thiếu bền vững.

Khảo sát của Vietnam Report cho thấy, doanh nghiệp bán lẻ đang đối mặt với “tam giác áp lực”: Biến động thương mại quốc tế, rủi ro thuế quan và đứt gãy chuỗi cung ứng. Rủi ro tỷ giá và chi phí nhập khẩu tăng cao. Chi phí vận hành, logistics leo thang, đặc biệt trong bối cảnh giá xăng dầu, vận tải và nguyên liệu tăng mạnh.

Đây là lý do các doanh nghiệp phải tái cấu trúc mạnh mẽ: phát triển đa kênh, mở rộng thị trường tới các đô thị loại II, III, đầu tư mạnh mẽ vào logistics và chuỗi cung ứng để tối ưu chi phí. Song, sân chơi bán lẻ vẫn nghiêng về các tập đoàn ngoại dẫn dắt hệ thống phân phối hiện đại. Hàng Việt chưa chiếm ưu thế tương xứng ngay trên thị trường hơn 100 triệu dân.

Thị trường nội địa chỉ thực sự trở thành điểm tựa tăng trưởng khi chuỗi bán lẻ Việt được nâng sức cạnh tranh, doanh nghiệp nhỏ và vừa được tạo điều kiện thâm nhập hệ thống hiện đại, và các hành vi gian lận, hàng giả – hàng kém chất lượng bị xử lý mạnh tay để bảo vệ thương hiệu Việt.

Một động lực tăng trưởng khác đang được nhấn mạnh là phát triển kinh tế đêm, mở rộng chợ đêm, phố dịch vụ, kết hợp du lịch – văn hóa – giải trí. Theo Phó Tổng Thư ký VCCI Đậu Anh Tuấn: “Không thể nói phát triển du lịch nếu 22 giờ du khách đã phải quay về nơi lưu trú.” Nhiều địa phương vẫn còn tư duy quản lý “đóng cửa từ sớm” vì lo ngại an ninh, tiếng ồn, khiến cơ hội gia tăng chi tiêu từ khách du lịch chưa được khai thác hiệu quả.

Thực tế cho thấy, phát triển hạ tầng giải trí chất lượng cao, tăng khung giờ hoạt động dịch vụ, và đơn giản hóa thủ tục cho doanh nghiệp đêm sẽ giúp tạo thêm điểm hút chi tiêu và giá trị gia tăng thay vì chỉ trông vào các đợt khuyến mại. Đây cũng là cách để kích thích tiêu dùng nội địa lâu dài, mở rộng không gian mua sắm, giải trí và dịch vụ cho cả người dân và du khách, tạo cú hích cho thị trường lao động và doanh thu dịch vụ.

Kinh tế Việt Nam đang bước vào chặng nước rút quyết định. Sức mua nội địa chính là động lực trực tiếp và nhanh nhất để cán đích tăng trưởng. Nhưng để “mũi nhọn” tiêu dùng trúng đích, cần tập trung vào ba điểm nghẽn lớn:

Môt là, giảm gánh nặng chi phí thiết yếu và hỗ trợ thu nhập thực: giãn, giảm thuế VAT cho hàng tiêu dùng cơ bản, hỗ trợ tiền thuê trọ, ưu đãi tín dụng tiêu dùng, kích cầu du lịch nội địa theo nhóm đối tượng.

Hai là, củng cố môi trường cạnh tranh lành mạnh cho doanh nghiệp Việt: kiểm soát hàng lậu, hàng giả; hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia chuỗi bán lẻ hiện đại, nâng cao năng lực cạnh tranh.

Ba là, đẩy mạnh các lĩnh vực giàu giá trị gia tăng như giải trí, dịch vụ, kinh tế đêm, du lịch trải nghiệm, mở rộng không gian tiêu dùng mới, tạo thêm điểm nhấn cho thị trường.

Song hành cùng đó là duy trì ổn định vĩ mô, kiểm soát lạm phát và tăng cường niềm tin thị trường, yếu tố quyết định tâm lý chi tiêu của người dân và kỳ vọng kinh doanh của doanh nghiệp.

Nếu người dân yên tâm chi tiêu, doanh nghiệp tự tin mở rộng sản xuất, kinh doanh, và chính sách bám sát thực tiễn, nội lực tiêu dùng mới có thể trở thành động cơ vững chắc, đưa nền kinh tế về đích không chỉ năm nay mà còn tạo đà cho tăng trưởng bền vững trong những năm tới.

Hằng Thy