Cơ hội để công nghiệp điện tử chuyển từ gia công sang sáng tạo
Ngành công nghiệp điện tử đang đứng trước cơ hội lớn để bước lên nấc thang cao, chuyển từ lắp ráp sang sáng tạo và chế tạo công nghệ cao.
Theo Cục Thống kê (Bộ Tài chính), 9 tháng năm 2025, kim ngạch xuất khẩu nhóm hàng điện tử, máy tính và linh kiện dẫn đầu xuất khẩu của cả nước với giá trị hơn 77 tỷ USD. Đồng thời nhập khẩu vượt ngưỡng 100 tỷ USD, đạt 110 tỷ USD - một con số kỷ lục từ trước đến nay.
Tính cả giai đoạn phát triển trong một thập kỷ qua, tốc độ tăng bình quân kim ngạch xuất, nhập khẩu của mặt hàng này đạt 18,6%/năm, cao hơn nhiều so với tốc độ tăng bình quân 10,2%/năm của tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu chung.
Tiềm năng tăng trưởng của ngành điện tử trong thời gian tới vẫn rất lớn. Bà Đỗ Thị Thuý Hương - Phó Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ, Uỷ viên BCH Hiệp hội Điện tử Việt Nam cho biết: các báo cáo gần đây, ngành điện tử toàn cầu dự kiến đạt giá trị hơn 1.000 tỷ USD vào năm 2025, với sự tăng trưởng mạnh mẽ ở lĩnh vực bán dẫn, linh kiện điện tử và thiết bị thông minh. Cùng với đó, xu hướng chuyển dịch chuỗi cung ứng, đa dạng hóa nguồn cung để giảm rủi ro vẫn diễn ra mạnh mẽ.
Theo bà Đỗ Thị Thuý Hương, với khả năng nhanh chóng vươn lên thành một trung tâm lắp ráp và sản xuất điện tử quan trọng, Việt Nam luôn là địa điểm đón đầu của các dòng chuyển dịch. Năm 2025, giá trị xuất khẩu điện tử dự kiến đạt 169 tỷ USD. Trong đó, ngành bán dẫn - một phần quan trọng của chuỗi cung ứng, dự kiến đạt giá trị 31,28 tỷ USD tại Việt Nam vào năm 2027 với tốc độ tăng trưởng hàng năm kép lên đến 10-15%.
Các tập đoàn lớn như Samsung, Intel, Foxconn… đã đầu tư hàng tỷ USD vào Việt Nam, nhất là trong chuỗi cung ứng bán dẫn, từ lắp ráp - thử nghiệm - đóng gói đến các khâu cao cấp hơn. Để nắm bắt cơ hội phát triển, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ và cam kết đầu tư vào bán dẫn nhằm tận dụng lợi thế về vị trí địa lý gần các thị trường lớn, lực lượng lao động, chi phí cạnh tranh.
Dù hiện nay Việt Nam chủ yếu ở khâu gia công lắp ráp, phụ thuộc vào nhập khẩu linh kiện từ nước ngoài, giá trị gia tăng nội địa từ 20-30% nhưng Cục Thống kê nhận định, cơ cấu xuất khẩu điện tử của Việt Nam đang dần chuyển từ linh kiện - bán thành phẩm sang sản phẩm hoàn chỉnh. Nhiều doanh nghiệp trong nước đã tham gia thiết kế, sản xuất thiết bị thông minh, linh kiện công nghệ cao, góp phần tăng tỷ lệ nội địa hóa.
Sự phát triển của ngành bán dẫn, thiết bị IoT, pin và linh kiện cho ô tô điện cũng mở ra triển vọng mới, đặc biệt khi Chính phủ đang thúc đẩy Chiến lược quốc gia về công nghiệp điện tử và bán dẫn đến năm 2030. Trong khi đó, đầu tư FDI tiếp tục tăng trưởng với các dự án lớn từ Mỹ và châu Âu giúp Việt Nam tích hợp sâu hơn vào chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu. Các FTA thế hệ mới mở ra thị trường mới, thúc đẩy xuất khẩu và chuyển giao công nghệ.
Với những điều kiện thuận lợi trên, các chuyên gia nhận định, năm 2025 sẽ mang lại nhiều cơ hội để Việt Nam nâng tầm vị thế ngành công nghiệp điện tử. Song song với đó là những nỗ lực để khắc phục hạn chế trong rào cản cấu trúc liên quan đến thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, hay nội lực của phần nhiều doanh nghiệp SME…
Sự phụ thuộc lớn vào nhập khẩu linh kiện và khu vực FDI cũng cho thấy Việt Nam vẫn đang ở nấc thang trung gian của chuỗi giá trị toàn cầu. Để bước lên nấc thang cao, chuyển từ quốc gia lắp ráp sang quốc gia sáng tạo và chế tạo công nghệ cao với ngành công nghiệp điện tử phát triển bền vững, Cục Thống kê cho rằng, trước hết cần thúc đẩy công nghiệp hỗ trợ trong nước, ưu tiên phát triển các doanh nghiệp sản xuất linh kiện, bo mạch, cảm biến, vỏ nhựa kỹ thuật…; hỗ trợ tín dụng, thuế và công nghệ để doanh nghiệp Việt tham gia chuỗi cung ứng.
Đẩy mạnh đầu tư vào R&D thông qua việc xây dựng trung tâm nghiên cứu thiết kế vi mạch, phần cứng, tự động hóa; tập trung phát triển chip bán dẫn, thiết bị IoT, năng lượng thông minh, pin, xe điện nhằm tăng tỷ trọng sản phẩm có giá trị gia tăng cao thay vì chỉ lắp ráp. Quá trình này cần gắn liền với đào tạo nhân lực có tay nghề, chuyên môn chuyên sâu. Ngoài ra, tiếp tục ổn định môi trường chính sách và hạ tầng, tận dụng tối đa ưu đãi từ các FTA.