Xe điện: chiến lược công nghiệp mới của các nền kinh tế ASEAN

Theo Strait Times (Singapore), trước năm 2021, không quốc gia nào trong ASEAN ghi nhận tỷ lệ xe điện (kể cả hybrid cắm sạc) vượt 3% tổng doanh số. Nhưng chỉ sau vài năm, thị phần này đã tăng nhanh, khi xe điện xuất hiện ở hầu hết các thủ đô khu vực. Năm 2024, cứ 11 xe bán ra tại Đông Nam Á thì có một chiếc là xe điện, tăng gần 50% so với năm trước.

Singapore hiện là nước đi đầu, với gần một nửa số xe mới đăng ký trong năm 2025 là xe điện. Ở Thái Lan, doanh số xe điện đạt 66.000 chiếc chỉ trong 7 tháng đầu năm, chiếm 18% thị phần và gần như vượt tổng số cả năm 2024. Chính phủ Thái Lan đặt mục tiêu 30% sản lượng ô tô chuyển sang xe điện vào năm 2030, đồng thời thu hút hơn 4 tỷ USD đầu tư vào các nhà máy mới tại Rayong và Chonburi.

Malaysia cũng đang hướng đến mục tiêu tương tự. Hãng Proton - biểu tượng ô tô quốc gia đã giới thiệu mẫu xe e.Mas 7, trở thành dòng xe điện bán chạy nhất nước này trong 9 tháng đầu năm 2025, chiếm một phần tư tổng lượng xe điện bán ra. Chính phủ Malaysia thậm chí áp dụng mức giá sàn 100.000 RM cho xe điện nhập khẩu, nhằm bảo vệ thương hiệu trong nước trước làn sóng xe giá rẻ từ Trung Quốc.

Tại Indonesia, tập đoàn Djarum đã ra mắt hai mẫu xe điện lắp ráp trong nước vào tháng 5/2025, mở ra bước tiến mới cho ngành công nghiệp ô tô nội địa. Tuy nhiên, việc sử dụng xe điện vẫn bị hạn chế do hạ tầng sạc chưa đáp ứng, khi quốc gia này mới có khoảng 3.700 trạm sạc ô tô, thấp hơn nhiều so với Singapore hay Malaysia.

Dù vậy, Trung Quốc vẫn đang là nhân tố thống trị thị trường khu vực. Theo công ty phân tích dữ liệu Kpler, cứ 10 xe điện bán ra tại Indonesia, Malaysia, Thái Lan, Singapore và Philippines thì có tới 7 xe đến từ Trung Quốc. Các thương hiệu như BYD, MG hay Chery chiếm phần lớn thị phần nhờ lợi thế quy mô, giá thành và kinh nghiệm phát triển sản phẩm. Tại Thái Lan, xe điện Trung Quốc chiếm hơn 80% doanh số; riêng BYD dẫn đầu thị trường và trở thành hình ảnh quen thuộc tại Bangkok.

Sức ép dư cung trong nước khiến các hãng xe Trung Quốc đẩy mạnh xuất khẩu sang ASEAN, xem đây là “lối thoát” cho công suất sản xuất khổng lồ. Tuy nhiên, điều này cũng làm dấy lên lo ngại về sự phụ thuộc ngày càng lớn của khu vực vào nguồn cung ngoại khối, đặc biệt khi phần lớn doanh nghiệp địa phương vẫn đang trong giai đoạn đầu phát triển công nghệ cốt lõi.

Ở góc độ này, Việt Nam được xem là điểm nhấn đáng chú ý trong khu vực. Dù quy mô thị trường còn khiêm tốn, Việt Nam đã bước đầu xây dựng được năng lực sản xuất xe điện nội địa, từ khâu lắp ráp hoàn chỉnh đến phát triển pin và linh kiện. Các nhà máy pin trong nước đi vào hoạt động, cùng hệ sinh thái trạm sạc ngày càng mở rộng, đang tạo nền tảng để Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu tự chủ công nghiệp xe điện. Chính phủ cũng thể hiện quyết tâm thúc đẩy chuyển đổi xanh thông qua ưu đãi thuế, giảm lệ phí trước bạ và hỗ trợ mở rộng mạng lưới trạm sạc trên toàn quốc.

Đáng chú ý, khác với các thị trường láng giềng, xe điện Trung Quốc chưa thực sự được người tiêu dùng Việt Nam ưa chuộng, dù các hãng này liên tục giảm giá và khuyến mại mạnh. Tâm lý thận trọng về chất lượng, dịch vụ hậu mãi và giá trị bán lại khiến người mua trong nước vẫn ưu tiên lựa chọn các thương hiệu quen thuộc hoặc sản phẩm nội địa.

Thay vì phụ thuộc vào dòng xe nhập khẩu giá rẻ, Việt Nam đang từng bước hình thành chuỗi cung ứng xe điện của riêng mình, dù còn ở quy mô nhỏ. Một số doanh nghiệp trong nước đầu tư vào sản xuất pin, động cơ và linh kiện, trong khi các nhà lắp ráp đẩy mạnh tỷ lệ nội địa hóa. Một vài mẫu xe điện Việt Nam cũng đã bắt đầu xuất hiện tại các thị trường lân cận, cho thấy tín hiệu tích cực về năng lực sản xuất và định hướng dài hạn.

Trong bức tranh khu vực đang chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ "sóng" xe điện Trung Quốc, hướng đi phát triển công nghiệp nội địa song song với chính sách khuyến khích tiêu dùng bền vững của Việt Nam được xem là lựa chọn khôn ngoan. Nếu duy trì được tốc độ hiện tại, Việt Nam có thể không chỉ là người theo sau mà còn trở thành một trong những trung tâm xe điện mới nổi của Đông Nam Á, góp phần định hình cấu trúc cạnh tranh mới trong kỷ nguyên hậu động cơ đốt trong.

Thanh Trà