Tạo nền tảng vốn cho đổi mới sáng tạo
Chính phủ cam kết vốn quỹ 2.000 tỷ cho startup. Nhưng để thành công, niềm tin và giáo dục là những yếu tố rất quan trọng trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.
Việt Nam đang nỗ lực chuyển đổi mình để trở thành nền kinh tế đổi mới sáng tạo. Trong nỗ lực này, Chính phủ đang tiếp tục xây dựng các khuôn khổ pháp lý mới, tập trung vào việc cải thiện môi trường kinh doanh và tăng cường bảo vệ sở hữu Trí tuệ (IP). Mục tiêu lớn hơn là phát triển lực lượng lao động cho sự đổi mới và tạo ra một hệ sinh thái nơi sự hợp tác giữa học thuật, công nghiệp và các cơ quan chính phủ được đảm bảo.
Theo Nghị định 264/2025/NĐ-CP, Chính phủ thiết lập Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia và các quỹ đầu tư mạo hiểm cấp địa phương. Theo ông Đỗ Tiến Thịnh – Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) – thì đây là lần đầu tiên Việt Nam có cơ chế pháp lý để Chính phủ có thể chi tiền để bảo vệ và hỗ trợ các công ty khởi nghiệp.
Theo ông Thịnh, Quỹ Đầu tư Mạo hiểm Quốc gia sẽ được thành lập trong năm nay, với vốn ban đầu theo Nghị định 264 là 500 tỷ đồng và đạt tối thiểu 2.000 tỷ đồng sau 5 năm. Ông Thịnh cho rằng số tiền đó là “rất quan trọng” để tài trợ cho các bước tiếp theo của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.
Ngoài các quỹ cấp nhà nước, Chính phủ Việt Nam và các cơ quan như NIC cũng đang khuyến khích các cơ quan nhà nước, đặc biệt là các doanh nghiệp nhà nước như Điện lực Việt Nam (EVN) hay Vietnam Airlines, thành lập quỹ doanh nghiệp (corporate fund) để hỗ trợ các công ty khởi nghiệp sáng tạo.
Nền tảng niềm tin
Ông Peter Mok – Giám đốc Trung tâm Đổi mới Sáng tạo và Khởi nghiệp Trẻ Thâm Quyến-Hồng Kông Tiền Hải – khẳng định “niềm tin là rất, rất quan trọng” đối với tất cả các bên liên quan trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và công nghệ.
Từ kinh nghiệm cá nhân với tư cách là một nhà đầu tư mạo hiểm, ông Mok chia sẻ rằng sự rủi ro trong lĩnh vực này là rất lớn. Trong một danh mục đầu tư gồm 10 công ty, “năm trong số đó có thể phá sản, ba công ty có thể chỉ tồn tại, và chỉ một hoặc hai công ty có thể sinh lời”. Thành thử, Chính phủ cần phải đóng một vai trò thiết yếu trong cuộc chơi này.
Ông Mok nhấn mạnh rằng mô hình hợp tác công tư (PPP) là “rất quan trọng”. Người lãnh đạo không cần phải trực tiếp chi tiêu nhưng phải cung cấp môi trường và cơ sở hạ tầng để các bên có thể tham gia vào hệ thống. Để xây dựng niềm tin vững chắc, ông Mok đề xuất Chính phủ nên đầu tư vào nghiên cứu theo hai hướng: nghiên cứu cơ bản (deep tech, long range basic research) và các viện nghiên cứu tập trung vào nghiên cứu chuyển giao (translation research) để đưa sản phẩm ra thị trường ngay lập tức.
Đối với các công ty khởi nghiệp sáng tạo, điều quan trọng là phải “rất rõ ràng” trong việc đăng ký, đánh giá và xác định những gì họ cung cấp về Sở hữu Trí tuệ (IP). Trong lĩnh vực AI, nơi Việt Nam đang tập trung, ông Mok nhấn mạnh rằng nền tảng cơ bản là tính sẵn có và niềm tin dữ liệu (data trust). Ông Mok cũng khuyến nghị Chính phủ và các bên liên quan cần “hợp tác với những người trong ngành công nghiệp” và lắng nghe những gì họ nói, không nên chỉ làm R&D “trong văn phòng”.
Từ góc độ công nghiệp, bà Đỗ Thị Thu Hương – Giám đốc Quan hệ chính phủ Việt Nam, Tập đoàn Intel – nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng nguồn cung ứng. Với tư cách là nhà sản xuất chip toàn cầu có cơ sở tại nhiều quốc gia, Intel mong muốn có nguồn cung ứng không chỉ cho hoạt động tại Việt Nam mà còn cho Intel trên toàn cầu.
Bà Hương cho biết Intel đang hợp tác với chính quyền địa phương và các tổ chức học thuật để phát triển nguồn cung ứng và lực lượng lao động.
Nâng cao giáo dục
Việc lấp khoảng cách giữa nhu cầu của ngành công nghiệp và kỹ năng của hệ thống giáo dục là một thách thức lớn. Bà Hương cho rằng giáo dục đại học rất quan trọng trong ngành bán dẫn vì hai lý do chính: thứ nhất là nghiên cứu và đổi mới (tạo ra vật liệu và quy trình mới) và thứ hai là vì sản xuất bán dẫn ngày càng phức tạp, đòi hỏi kỹ sư có trình độ học vấn cao hơn và nhân viên kỹ thuật để vận hành quy trình. Intel sẽ hỗ trợ tầm nhìn của chính phủ về việc đào tạo khoảng 50.000 kỹ sư bán dẫn vào năm 2030.
Để giải quyết vấn đề này, ông Đỗ Tiến Thịnh cho biết Chính phủ đang cố gắng đưa mối quan hệ giữa chính phủ và trường đại học lại gần nhau hơn để đảm bảo chất lượng cao. Những thay đổi cụ thể bao gồm:
Thứ nhất là thay đổi chương trình giảng dạy. Chính phủ yêu cầu các trường đại học thay đổi các chương trình đào tạo của sinh viên. Ông Thịnh tiết lộ rằng trước đây có tới 300 khóa học được giảng dạy chỉ dựa trên những gì giáo sư có chứ “không được thị trường” chấp nhận.
Thứ hai là đầu tư cơ sở hạ tầng. Chính phủ sẽ đầu tư 22 phòng thí nghiệm công nghệ cao (high-tech lab). Ông Thịnh nhấn mạnh rằng ngay cả các trường đại học tư nhân cũng có thể sử dụng các phòng thí nghiệm này, không chỉ giới hạn cho các trường công lập.
Và thứ ba là các ưu đãi và vốn. Chính phủ đưa ra các ưu đãi về thuế cho các trường đại học và các công ty đào tạo khi họ thực hiện các khóa học về đổi mới. Cuối cùng, một quỹ nhân tài (fund for talent) đang được thiết lập.
Về hợp tác quốc tế, ông Thịnh cho biết Việt Nam đang tìm kiếm các đối tác tốt nhất. Trong lĩnh vực bán dẫn, Việt Nam ưu tiên kết nối với Singapore, Đài Loan, và Nhật Bản.
Thành công của Việt Nam trong việc trở thành một nền kinh tế đổi mới sáng tạo phụ thuộc vào sự hợp tác ba bên (Chính phủ, Công nghiệp, Học thuật). Mô hình hợp tác công tư này cần được củng cố bằng nguồn vốn và niềm tin, giống như một bàn cờ chiến lược, nơi mỗi bên phải tạo ra “một kết quả nhìn thấy được” để hệ sinh thái có thể vận hành hiệu quả.