Phổ cập xe điện, định hình lại cấu trúc tiêu thụ năng lượng

Giảm tiêu thụ xăng, dầu

Theo số liệu bán hàng của các doanh nghiệp, 9 tháng đầu năm 2025 có hơn 100.000 ô tô điện và gần 400.000 xe máy điện bán ra. Ước tính cả năm 2025 sẽ có khoảng 150.000 ô tô điện và 500.000 xe máy điện bán ra. Con số này sẽ còn tăng mạnh vào các năm sau, khi những chính sách hạn chế phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch của Chính phủ đi vào thực tiễn.

Ngân hàng Thế giới dự báo, giai đoạn từ nay đến năm 2035, Việt Nam sẽ tiêu thụ khoảng 32 triệu xe máy và 9,6 triệu ô tô, còn giai đoạn từ 2035-2050 sẽ tiêu thụ 9,6 triệu xe máy và gần 54 triệu ô tô. Từ năm 2035 trở đi tiêu thụ xe xăng, dầu sẽ giảm mạnh, ngược lại xe điện sẽ chiếm tỷ lệ áp đảo.

Chuyển đổi sang xe điện sẽ làm giảm nhu cầu về xăng, dầu. Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới, năm 2022 chỉ riêng việc sử dụng xe máy điện, đã giúp Việt Nam giảm tiêu thụ khoảng 390 triệu lít xăng. Con số này đang tăng lên cùng với tỷ lệ sử dụng xe điện tăng. Đến năm 2050, nếu tính tương đương số thùng dầu thô, dự kiến giảm được từ 4.502 - 6.224 thùng. Với giá dầu thô hiện nay ở mức 80 USD/thùng, con số tiết kiệm được từ 360 - 498 tỷ USD.

Giảm tiêu thụ xăng dầu, sẽ giúp Việt Nam giảm nhập khẩu một lượng lớn dầu thô, góp phần cải thiện an ninh năng lượng, tăng khả năng chống chịu các “cú sốc” từ bên ngoài.

Cùng với đó là ô nhiễm môi trường giảm. Quá trình đốt cháy xăng và dầu của các phương tiện giao thông đường bộ, là tác nhân lớn nhất gây ra phát thải khí nhà kính. Tại Việt Nam, các phương tiện giao thông đường bộ chiếm tới 85% tổng phát thải khí nhà kính, của toàn ngành giao thông vận tải. Chuyển sang xe điện sẽ làm giảm phát thải khí nhà kính trong lĩnh vực giao thông đường bộ từ 60-66% vào năm 2050.

Để góp phần đưa phát thải ròng về “0” vào năm 2050, điện khí hóa phương tiện vận tải đường bộ là chiến lược quan trọng. Tuy nhiên, khi số lượng xe điện tăng thì nhu cầu về điện cũng tăng mạnh, gây áp lực lên sản xuất và cung ứng điện. Chính phủ cần có kế hoạch để đáp ứng nhu cầu điện cho giao thông vận tải.

Chuẩn bị cho ngành điện

Tính toán của Ngân hàng Thế giới cho thấy, từ nay tới năm 2035 sẽ không tạo ra bất kỳ nhu cầu đáng kể nào đối với việc bổ sung công suất điện theo Quy hoạch điện 8 đã được Chính phủ phê duyệt. Bởi vì giai đoạn này chủ yếu là chuyển đổi từ xe máy xăng sang xe máy điện, sử dụng pin nhỏ và thường di chuyển trên quãng đường ngắn. Nhu cầu điện gia tăng trong giai đoạn này có thể được đáp ứng tương đối dễ dàng.

Từ năm 2035 trở đi, nhu cầu điện bổ sung cho sạc xe điện sẽ tăng vọt, do sự tăng nhanh của ô tô điện các loại, trong đó có ô tô tải. Tổng mức đầu tư bổ sung cần thiết để tăng sản lượng điện, đáp ứng nhu cầu sạc xe điện giai đoạn 2024 - 2030 cần từ 6-9 tỷ USD, giai đoạn 2031 - 2040 cần khoảng 59 tỷ USD và giai đoạn 2041 - 2050 sẽ cần khoảng 200 tỷ USD. Tổng cộng Việt Nam sẽ cần gần 300 tỷ USD đầu tư nguồn điện phục vụ cho giao thông vận tải đến năm 2050.

Bên cạnh đó, việc phát triển các trạm sạc, sẽ ảnh hưởng đến vận hành hệ thống điện và chất lượng điện năng. Khi khối lượng lớn trụ sạc đấu nối vào lưới điện phân phối sẽ xuất hiện nguy cơ ảnh hưởng tới vận hành, ổn định của hệ thống điện, gây quá tải... Sẽ cần thêm nhiều trạm biến áp và nâng cấp lưới điện để đảm bảo nhu cầu sạc xe 2 bánh và 4 bánh trong tương lai.

Các chuyên gia kinh tế cho rằng việc phổ cập xe điện không chỉ thay đổi thói quen di chuyển của người dân mà còn định hình lại cấu trúc tiêu thụ năng lượng quốc gia và tác động đến các bên liên quan thuộc nhiều phân khúc trong nền kinh tế. Vì vậy, cần chuẩn bị cho ngành điện sẵn sàng, không chỉ đáp ứng nguồn mà còn là quy hoạch và các giải pháp phân phối điện thông minh. Xét về lợi ích, khi chuyển đổi sang phương tiện giao thông chạy điện sẽ mang lại những giá trị to lớn, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với Việt Nam.n

TRẦN THỦY