Cải cách thủ tục, đẩy nhanh tiến độ thẩm định sáng chế
Cải cách mạnh mẽ thủ tục hành chính và rút ngắn thời gian thẩm định sáng chế được coi là “điểm then chốt” để nâng cao hiệu quả bảo hộ tài sản trí tuệ và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp.
Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV đã thảo luận về Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ (Dự thảo). Các đại biểu đánh giá cao nỗ lực của cơ quan soạn thảo khi đã bổ sung nhiều quy định mới nhằm hỗ trợ hoạt động đổi mới sáng tạo, tăng cường năng lực bảo hộ tài sản trí tuệ và tạo hành lang pháp lý cho ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào nghiên cứu – sản xuất.
Trong bối cảnh đổi mới sáng tạo đang trở thành trụ cột tăng trưởng, Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT) được coi là “xương sống” để thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu, bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp và giúp Việt Nam bắt kịp xu hướng công nghệ toàn cầu. Chính vì vậy, nhiều ý kiến đồng tình với quan điểm cần sửa đổi Luật theo hướng cải cách thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian thẩm định sáng chế, làm rõ cơ chế bảo mật sáng chế liên quan đến bí mật nhà nước, đồng thời cập nhật các quy định liên quan đến quyền của cơ quan báo chí trong hoạt động khai thác tài sản trí tuệ. Tuy nhiên, đi sâu vào từng nhóm nội dung, một số quy định trong Dự thảo vẫn cần được làm rõ để bảo đảm tính khả thi và đáp ứng yêu cầu thực tiễn.
Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa, Đoàn ĐBQH tỉnh Lạng Sơn nhấn mạnh yêu cầu tiếp tục rà soát các quy định về thủ tục hành chính theo tinh thần cải cách mạnh mẽ của Chính phủ. Theo đại biểu, mục tiêu giảm 100% điều kiện kinh doanh không cần thiết và giảm 50% thời gian – chi phí tuân thủ thủ tục hành chính so với năm 2024 cần được thể hiện rõ trong Dự thảo.
Đại biểu cho biết, hiện nhiều thủ tục hành chính trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ đang được giao cho Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ quy định chi tiết. Tuy nhiên, vẫn còn một số nội dung như thủ tục xử lý đơn đăng ký quốc tế (Điều 120) lại được giao cho Chính phủ.
“Điều này khiến quá trình sửa đổi, bãi bỏ hay điều chỉnh quy trình trở nên chậm trễ so với yêu cầu thực tiễn”, đại biểu nói và đề nghị quy định phân quyền ngay trong Luật, giao Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ thẩm quyền ban hành quy định về thủ tục hành chính. Việc thống nhất đầu mối sẽ giúp giảm độ trễ chính sách, nâng tính chủ động của cơ quan chuyên môn và phù hợp định hướng xây dựng Chính phủ số – quản trị linh hoạt.
Liên quan đến nhóm quy định về thẩm định sáng chế (tại Điều 89 và 89a), đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân, Đoàn ĐBQH TP Hồ Chí Minh đưa ra một vấn đề đáng lưu ý.
Theo đại biểu, thời gian thẩm định sáng chế hiện kéo dài trung bình 30–36 tháng, thậm chí có trường hợp tới 4–5 năm.
“Độ trễ lớn khiến doanh nghiệp mất cơ hội thương mại hóa, đặc biệt trong các ngành có vòng đời công nghệ ngắn. Điều này giảm mạnh động lực nghiên cứu – phát triển và gây khó cho nhà đầu tư khi sử dụng tài sản trí tuệ để huy động vốn, Đồng thời, quy trình này đang không tương thích với Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp – nơi tài sản trí tuệ được coi là yếu tố cốt lõi trong gọi vốn và bảo đảm nghĩa vụ”, đại biểu phân tích.
Từ đó, đại biểu đề xuất Dự thảo cần quy định thời hạn tối đa cho từng khâu như tiếp nhận, thẩm định hình thức, công bố đơn và thẩm định nội dung. Với những sáng chế phục vụ doanh nghiệp nhỏ và vừa, công nghệ cao hoặc phục vụ sản xuất trong nước, cần xem xét cơ chế rút gọn. Bên cạnh đó, đại biểu nhấn mạnh yêu cầu chuyển đổi số toàn diện và hạn chế hồ sơ giấy để tinh giản quy trình, giảm áp lực cho cơ quan thẩm định và rút ngắn thời gian xử lý.
Đối với quy định về sáng chế thuộc danh mục bí mật Nhà nước (Điều 89a), đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân cho rằng, để tránh tình trạng tắc nghẽn đối với sáng chế, đề nghị cần quy định rõ hơn trong Dự thảo.
Hiện tại, Dự thảo chưa nêu thời hạn Bộ Quốc phòng, Bộ Công an phải trả lời, dẫn đến nguy cơ mất khả năng bảo hộ quốc tế (nhiều quốc gia yêu cầu nộp trong vòng 12 tháng). Do đó, về thời hạn phản hồi, đại biểu đề xuất Bộ Quốc phòng và Bộ Công an phải phản hồi trong 30 ngày (tối đa 60 ngày nếu cần xác minh thêm).
Đặc biệt, theo đại biểu, cần làm rõ tiêu chí xác định bí mật nhà nước trong lĩnh vực sáng chế để tránh sự không thống nhất giữa các Bộ, khiến doanh nghiệp bị chậm trễ khi mở rộng ra nước ngoài. Đồng thời, cần quy định cơ chế phối hợp liên thông, giao Bộ Khoa học và Công nghệ làm đầu mối tiếp nhận, các Bộ khác trả lời qua cơ chế liên thông điện tử và thực hiện nguyên tắc "im lặng là đồng ý" nếu hết thời hạn mà không có phản hồi.
Đồng tình với quan điểm nêu trên, nhiều ý kiến cũng đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát kỹ, hoàn thiện các quy định liên quan đến cải cách thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian thẩm định sáng chế, bảo đảm cơ chế minh bạch đối với sáng chế thuộc danh mục bí mật nhà nước và tăng cường ứng dụng chuyển đổi số trong toàn bộ quy trình. Khi các điểm nghẽn được tháo gỡ, Luật SHTT sửa đổi sẽ tạo nền tảng pháp lý vững chắc để Việt Nam xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo hiện đại, thúc đẩy thương mại hóa công nghệ và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.