Nguồn nhân lực

Có một thực trạng đang diễn ra ngày càng rõ nét trong môi trường học tập và làm việc tại Việt Nam, đó là nhiều người lái xe không nhớ nổi đường đi quen thuộc; nhân viên quảng cáo lúng túng khi phải viết một đoạn nội dung đơn giản; lập trình viên không thể tự mình viết vài dòng lệnh tìm kiếm cơ bản… Đó không còn là những hiện tượng rời rạc mà đã trở thành một xu hướng đáng báo động. Giới chuyên môn gọi đây là “Suy giảm nhận thức do AI”, hay còn gọi ngắn gọn là “Rỗng não AI” — AI-Cognitive Impairment (AICI). Theo cảnh báo, nếu không kiểm soát, được sẽ để lại hệ lụy sâu rộng.

Thách thức cho hiện tại

Theo TS. Rakhee Das – Tiến sĩ Đại học Amity, chuyên gia AI quốc tế, “AI không còn là câu chuyện của tương lai. AI đang hiện diện ngay lúc này và làm thay đổi mọi lĩnh vực – từ giáo dục, y tế, tài chính, truyền thông cho tới thị trường lao động”, bà nhấn mạnh.

Tuy nhiên, song hành với cơ hội lớn là những vấn đề rất đáng lo ngại đang đặt ra. TS. Rakhee Das cho rằng hiện đang có 2 nguy cơ cơ rõ rệt nhất hiện nay. Thứ nhất, là tình trạng “rỗng não AI” – khi học sinh, sinh viên sử dụng AI để có câu trả lời nhưng lại không hiểu bản chất kiến thức. Điều này khiến năng lực tư duy phản biện suy giảm, kiến thức nền tảng bị hổng và kỹ năng giải quyết vấn đề gần như biến mất. Thách thức thứ hai, đến từ việc một số quốc gia “lao vào” cuộc đua xây dựng mô hình AI khổng lồ như ChatGPT.

Trước những bài toán trên, chuyên gia cũng đưa lời giải cho Việt Nam. Đó là, con đường thông minh và hiệu quả nhất để chúng ta phát triển AI không phải nằm ở việc xây dựng những mô hình khổng lồ, mà là xây dựng lực lượng nhân sự có kỹ năng AI thực sự.

Bà TS. Rakhee Das nhấn mạnh Việt Nam đang có một “cơ hội vàng” khi các doanh nghiệp lớn mở rộng trung tâm AI, chính phủ tăng tốc chiến lược quốc gia về AI, và chuyển đổi số đang lan tỏa mạnh mẽ trong mọi ngành.

“5–10 năm tới sẽ là thời kỳ bùng nổ cơ hội phát triển AI tại Việt Nam và chính những người trẻ Việt Nam sẽ là lực lượng dẫn dắt tương lai đó”, chuyên gia chia sẻ.

Cùng với đó, giới trẻ Việt Nam nên sử dụng AI một cách tự tin và có trách nhiệm. Làm việc với các hệ thống Agentic AI có khả năng lập kế hoạch, suy luận và hành động tự động. Đặc biệt, là chọn các chương trình đào tạo lập trình ứng dụng AI được thiết kế để hỗ trợ trong công việc và cuộc sống.

Đánh giá về chiến lược AI phù hợp với Việt Nam, ông Nguyễn Quang Tuấn – Chuyên gia AI nhận định rằng với một nền kinh tế đang phát triển và nguồn lực có hạn, việc Việt Nam chạy theo cuộc đua huấn luyện mô hình AI như GPT, Claude hay Grok là không khả thi. …Theo chuyên gia này, để ứng dụng được AI hiệu quả trong mọi lĩnh vực, một trụ cột đặc biệt quan trọng là đào tạo nhân lực AI ứng dụng.

Giải pháp 3T

Nhìn nhận từ thực tiễn của Viettel, ông Nguyễn Quang Tuấn phân tích: “Kinh nghiệm của Viettel cho thấy sự “lệch pha” lớn giữa đào tạo và nhu cầu doanh nghiệp: nhiều sinh viên được đào tạo theo hướng nghiên cứu thuật toán, nhưng khi vào doanh nghiệp lại thiếu kiến thức nền tảng về xây pipeline dữ liệu, triển khai MLOps, đánh giá chất lượng mô hình hay tích hợp AI vào sản phẩm”.

Vì vậy, Việt Nam cần ưu tiên đào tạo nhân lực AI ứng dụng – những người biết dùng AI để tạo ra năng suất, chứ không chỉ nghiên cứu hàn lâm. Chuyên gia bày tỏ, nếu Việt Nam lựa chọn sai hướng – ví dụ lao vào cuộc đua mô hình lớn, đầu tư không có trọng tâm hoặc đào tạo nhân lực không phù hợp – thì hậu quả sẽ là sự lãng phí lớn về nguồn lực và một thế hệ trẻ không đủ năng lực đáp ứng nhu cầu thị trường. Chi phí cơ hội sẽ rất cao: 5–10 năm tới, khi các quốc gia khác đã tăng năng suất nhờ AI, Việt Nam có nguy cơ bị bỏ lại phía sau.

Ông Chu Tuấn Anh , Giám đốc Hệ thống Đào tạo Lập trình viên Quốc tế Aptech đã đưa ra bộ giải pháp 3T – được xem như “vaccine nhận thức” trong thời đại AI đó là Think first - Tool, not Tutor - Teach-back. 3T được hiểu la hãy tự suy nghĩ, tự tìm lời giải ít nhất 3 phút trước khi hỏi AI. Đây là cách kích hoạt lại vùng xử lý thông tin của não bộ.

“AI là công cụ hỗ trợ, không phải người thầy. Người dùng cần hiểu rõ ranh giới đó và có cách khai thác AI đúng mục đích. Sau khi học được điều gì từ AI, hãy giải thích lại bằng lời hoặc dạy lại cho người khác trong 2 phút. Cách này giúp “đánh thức” khả năng tư duy à ghi nhớ, đưa não trở về trạng thái hoạt động 100%”, ôn Chu Tuấn Anh chia sẻ. Trước đề xuất AI sẽ được đưa vào chương trình GPT hiện nay, chuyên gia cũng có 3 lưu ý. Đó là áp dụng triệt để 3T, không cho phép AI làm bài tập thay học sinh; Đưa vào chương trình môn Tư duy phản biện. Đặc biệt, giáo viên cần trực tiếp trải nghiệm quá trình từ “rỗng não” đến “3T”, để hiểu rõ cơ chế và hướng dẫn học sinh đúng cách.

Ông cũng cho biết thêm tập đoàn Aptech Ấn Độ đã công bố Chương trình Đào tạo Lập trình viên Quốc tế Ứng dụng AI - Advanced Diploma in Software Engineering – Applied AI (ADSE – AI). Việt Nam cũng là một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới được Tập đoàn Aptech lựa chọn để triển khai chương trình này. Chương trình ADSE – AI được xây dựng đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp công nghệ, cũng như sự phát triển nhanh chóng của AI hiện nay. Điểm nhấn quan trọng nhất của ADSE – AI nằm ở việc tích hợp công nghệ AI theo chuẩn quốc tế xuyên suốt toàn bộ lộ trình đào tạo.

Thanh Hương