Nghiên cứu - Trao đổi
Nền tảng pháp lý phát triển ngành công nghiệp đường sắt nội địa
Với bộ tiêu chí chi tiết về lựa chọn doanh nghiệp Việt Nam tiếp nhận công nghệ đường sắt, Nghị định 319/2025/NĐ-CP được kỳ vọng sẽ tạo nền tảng phát triển ngành công nghiệp đường sắt nội địa.
Chính phủ vừa ban hành Nghị định 319/2025/NĐ-CP quy định chi tiết nội dung, trình tự, thủ tục, thẩm quyền để triển khai các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt về phát triển khoa học, công nghệ, nghiên cứu, ứng dụng, chuyển giao công nghệ đối với công trình trọng điểm, dự án quan trọng quốc gia lĩnh vực đường sắt theo các Nghị quyết của Quốc hội.
Theo đó, lần đầu tiên, các tiêu chí lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam được giao nhiệm vụ hoặc được đặt hàng nhận chuyển giao công nghệ phục vụ dự án đường sắt được quy định rõ để có cơ sở đánh giá, lựa chọn được nhà đầu tư chiến lược, đủ năng lực, kinh nghiệm, tiềm lực tham gia lĩnh vực này.
Cụ thể, các tổ chức, doanh nghiệp phải đáp ứng yêu cầu về năng lực vật chất và tài chính, bảo đảm nguồn nhân lực chất lượng cao; có cam kết bảo đảm hoàn thành việc tiếp nhận, làm chủ và vận hành công nghệ; có kinh nghiệm hợp tác quốc tế trong lĩnh vực chuyển giao công nghệ.
Bên cạnh đó, Nghị định cũng trao quyền chủ động cho cấp chủ đầu tư/địa phương trong quá trình lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam được giao nhiệm vụ hoặc đặt hàng nhận chuyển giao công nghệ phục vụ dự án đường sắt.
Cụ thể, chủ đầu tư dự án đường sắt, Bộ Xây dựng, UBND cấp tỉnh (đối với dự án đường sắt địa phương) được trao quyền quyết định và chịu trách nhiệm chính trong việc xác định nhu cầu và lựa chọn doanh nghiệp nhận chuyển giao công nghệ…
Với những cơ chế chính sách chi tiết, Nghị định được xem là hành lang pháp lý mới, mở ra cơ hội cho nhiều chủ thể tham gia phát triển ngành công nghiệp đường sắt của Việt Nam.
Theo bà Nguyễn Minh Thảo - Phó trưởng ban Phát triển doanh nghiệp và Môi trường kinh doanh, Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính, Nghị định này là bước đi phù hợp với xu thế và có ý nghĩa đặc biệt trong việc tạo nền tảng phát triển ngành công nghiệp đường sắt trong nước.
Trước đây, các dự án đầu tư công quy mô lớn thường phải trải qua nhiều khâu thủ tục, trong khi doanh nghiệp trong nước gặp bất lợi rõ rệt khi cạnh tranh với các nhà thầu nước ngoài. Điều này khiến khu vực tư nhân chủ yếu chỉ tham gia ở vai trò gia công hoặc nhà thầu phụ.
Với cách tiếp cận mới, Nhà nước thay đổi phương thức tham gia của khu vực tư nhân, tạo điều kiện để doanh nghiệp trong nước trực tiếp tham gia các dự án lớn. Qua đó, doanh nghiệp tư nhân có cơ hội tích lũy năng lực, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị, từng bước làm chủ công nghệ và nâng cao năng lực cạnh tranh, thay vì chỉ thực hiện các khâu có giá trị gia tăng thấp.
Vị chuyên gia này cho rằng, việc quy định rõ các tiêu chí trong Nghị định không chỉ bảo đảm tính minh bạch mà còn thể hiện rõ định hướng “đặt hàng” của Nhà nước nhằm hình thành các doanh nghiệp đủ lớn, đủ năng lực đảm đương những công trình trọng điểm. Nếu không có cơ chế này, doanh nghiệp trong nước rất khó tham gia với tư cách chủ thể, mà chỉ dừng lại ở vai trò phụ trợ.
“Cách làm mới này không chỉ thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân mà còn cụ thể hóa các nghị quyết về khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công nghệ, áp dụng các giải pháp đặc thù cho các dự án quy mô lớn. Quan trọng hơn, nó mở ra cơ hội để doanh nghiệp tư nhân trong nước cạnh tranh bình đẳng với doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp FDI, tạo sức lan tỏa cho toàn bộ ngành công nghiệp đường sắt trong dài hạn”, bà Nguyễn Minh Thảo chia sẻ.
Liên quan đến vấn đề này, PGS, TS Nguyễn Chí Sáng - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp cơ khí Việt Nam từng nhấn mạnh, để xây dựng hệ thống đường sắt hiện đại, đầu tư hạ tầng phải song hành với phát triển công nghiệp đường sắt trong nước…
Được biết, theo tính toán sơ bộ, tổng quy mô đầu tư cho hệ thống đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam trong 20 năm tới là khoảng 58 - 64 tỷ USD. Trong đó, riêng chi phí công nghệ, bao gồm đầu máy, toa xe, tín hiệu, điều khiển, đường ray, hệ thống an toàn… chiếm từ 35 - 40% tổng mức đầu tư. Đối với đường sắt đô thị ở Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và các đô thị loại 1, tổng vốn cho giai đoạn 2030 - 2050 vào khoảng 40 tỷ USD.
Vì vậy, việc Chính phủ ban hành Nghị định 319/2025/NĐ-CP được kỳ vọng sẽ đặt nền móng pháp lý vững chắc cho quá trình phát triển ngành công nghiệp đường sắt nội địa.