Cơ chế đặc thù - “chìa khóa” mở đường cho đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam

Nội dung này được đưa ra tại cuộc họp nghe báo cáo, cho ý kiến về dự thảo nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt áp dụng cho dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc – Nam, sáng nay (3/11/2025).

Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, nhóm cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt sẽ bao gồm: Quy định chung áp dụng cho cả 3 hình thức đầu tư công, PPP, đầu tư kinh doanh; quy định áp dụng riêng cho hình thức đầu tư kinh doanh; quy định áp dụng riêng cho phương thức đầu tư PPP; cơ chế phòng, chống tham nhũng…

Tại cuộc họp, các đại biểu tập trung thảo luận nhiều nội dung quan trọng như: bồi thường, tái định cư, di dời công trình; khai thác khoáng sản làm vật liệu; công tác chuẩn bị đầu tư; khai thác nhà ga và phát triển đô thị theo định hướng giao thông (TOD); cùng các chính sách về tài chính, phát triển khoa học – công nghệ, nguồn nhân lực, công nghiệp và chuyển giao công nghệ.

Với đầu tư kinh doanh và PPP, các ý kiến đóng góp xoay quanh phương án thu xếp vốn, giải ngân, bảo đảm đầu tư, ưu đãi thuế, cơ chế vận hành khai thác và đặc biệt là chia sẻ chênh lệch doanh thu giữa thực tế và phương án tài chính.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung đề nghị bổ sung cơ chế chia sẻ trách nhiệm nguồn lực với ngân sách địa phương, tương tự như các dự án đường cao tốc. Đồng thời, trong trường hợp doanh nghiệp nhà nước có năng lực, cần cho phép huy động vốn doanh nghiệp, thay vì quy định cứng toàn bộ từ ngân sách Trung ương.

Ở góc độ tín dụng, Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Ngọc Cảnh cho rằng cần làm rõ cơ chế Nhà nước cho vay trong hình thức đầu tư kinh doanh, bao gồm tỷ lệ cho vay, thời hạn trả nợ theo từng lần giải ngân, đồng thời điều chỉnh giới hạn cấp tín dụng và cơ chế giám sát để bảo đảm tính khả thi và tuân thủ pháp luật.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú nhấn mạnh, nghị quyết cần đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành như Luật Đầu tư, Luật PPP, Luật Đất đai, đồng thời đánh giá tác động kỹ lưỡng đối với các cơ chế tài chính, tránh rủi ro, tiêu cực và trục lợi chính sách.

Bên cạnh đó, nhiều đại biểu đề nghị bổ sung cơ chế ràng buộc trách nhiệm và chế tài xử lý đối với nhà đầu tư chậm tiến độ, vi phạm cam kết hoặc mất khả năng tài chính, cũng như nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế để lựa chọn mô hình đầu tư hiệu quả, tránh vướng mắc trong giai đoạn vận hành và bảo trì.

Phát biểu tại cuộc họp, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà khẳng định, việc ban hành nghị quyết riêng về cơ chế, chính sách đặc thù cho đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam là yêu cầu cấp thiết, tạo cơ sở pháp lý và động lực đột phá cho quá trình triển khai. Ông yêu cầu Bộ Xây dựng làm rõ mối quan hệ giữa dự thảo nghị quyết này với các nghị quyết đặc thù đã có, kế thừa những cơ chế hiệu quả, đồng thời rà soát, bổ sung các quy định còn hạn chế để nghị quyết mang tính bao quát và khả thi cao.

Phó Thủ tướng cũng nhấn mạnh, khi đầu tư công, Nhà nước chịu trách nhiệm quản lý và rủi ro; khi đầu tư tư nhân, doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm tương ứng. Vì vậy, cơ chế chính sách cần xác lập quan hệ hài hòa giữa quyền lợi và nghĩa vụ, đồng thời bảo vệ an toàn nguồn vốn nhà nước.

Về nguồn vốn và cơ chế vay, Phó Thủ tướng yêu cầu phải có luận chứng đầy đủ về năng lực nhà đầu tư, cơ chế kiểm soát dòng vốn, phương án phòng ngừa rủi ro và bảo toàn tài sản hình thành từ vốn nhà nước. Đồng thời, cần quy định rõ trách nhiệm của doanh nghiệp trong cả hai trường hợp: rủi ro khách quan (thiên tai, dịch bệnh, biến động bất khả kháng) và rủi ro chủ quan (do năng lực yếu kém hoặc vi phạm), kể cả phương án Nhà nước tiếp quản hoặc quốc hữu hóa tài sản khi cần thiết để bảo vệ lợi ích công.

Chuyển giao công nghệ được coi là yếu tố then chốt trong dự thảo nghị quyết. Phó Thủ tướng yêu cầu nhà đầu tư phải xây dựng lộ trình rõ ràng, từ tiếp nhận, vận hành, bảo trì đến từng bước sản xuất, chế tạo trong nước, dựa trên năng lực nhân lực, quy mô thị trường và khả năng hấp thụ công nghệ, hướng tới mục tiêu làm chủ công nghệ đường sắt và phát triển ngành công nghiệp nội địa.

Ngoài ra, nghị quyết cần làm rõ cơ chế quản lý, sở hữu tài sản, phương thức vận hành và trách nhiệm của Nhà nước, doanh nghiệp và Tổng công ty Đường sắt Việt Nam trong suốt vòng đời dự án, tránh chồng chéo và rủi ro pháp lý.

Kết thúc cuộc họp, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà giao Bộ Xây dựng chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Tư pháp, Bộ Giao thông Vận tải, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam và Văn phòng Chính phủ thành lập tổ biên tập để rà soát, đánh giá tác động và hoàn thiện dự thảo nghị quyết, bảo đảm nghị quyết khi trình Quốc hội có tính đột phá, đồng bộ và khả thi cao, trở thành “chìa khóa” mở đường cho dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam – công trình hạ tầng chiến lược của quốc gia.