Pháp luật

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính vừa ký Chỉ thị số 34/CT-TTg về việc chấn chỉnh, tăng cường minh bạch, phòng ngừa tiêu cực trong việc xét duyệt, mua - bán, cho thuê nhà ở xã hội.

Bài học từ những sai phạm tại Hải Phòng

Thực tế cho thấy, việc triển khai xét duyệt, mua, thuê mua, cho thuê nhà ở xã hội trong thời gian gần đây còn một số tồn tại, bất cập và nguy cơ phát sinh tiêu cực như: Hiện tượng tập trung đông người khi nộp hồ sơ, thiếu điều tiết quy trình tiếp nhận dẫn đến bức xúc, tạo điều kiện phát sinh các dịch vụ tiêu cực. Xuất hiện tình trạng “cò mồi”, môi giới trái phép, “chạy suất”, hứa hẹn “trúng bốc thăm”, quảng cáo “suất ngoại giao”, “làm hồ sơ đảm bảo trúng”. Một số cá nhân lợi dụng chính sách, nộp hồ sơ tại nhiều dự án, nhờ người thân đứng tên.

Bên cạnh đó, sự thiếu minh bạch và chậm trễ trong việc cập nhật thông tin dự án nhà ở xã hội cũng đang làm khó công tác giám sát xã hội. Việc một số dự án áp mức giá cao bất thường (vượt 30-40% so với mặt bằng chung) khiến người dân mất niềm tin vào tính chính xác của thẩm định. Đồng thời, lỗ hổng trong quy trình hậu kiểm và theo dõi chuyển nhượng cũng làm gia tăng rủi ro đầu cơ, trục lợi từ các chính sách ưu đãi của Nhà nước.

Điển hình như tại Hải Phòng, kết luận thanh tra mới đây về việc chấp hành pháp luật tại 4 dự án trọng điểm gồm 384 Lê Thánh Tông, 39 Lương Khánh Thiện, Tổng kho 3 Lạc Viên và Khu dân cư An Đồng đã phơi bày những con số giật mình. Có tới 14 trường hợp hồ sơ mua nhà không đảm bảo tính đúng thực tế, không phù hợp với quy định pháp luật. Trọng tâm của sai phạm nằm ở việc kê khai gian dối về nơi làm việc và thu nhập – hai điều kiện tiên quyết để xác định đối tượng thụ hưởng.

Tại dự án 384 Lê Thánh Tông, qua kiểm tra xác suất 30 hồ sơ thì có tới 7 hồ sơ sai lệch nghiêm trọng. Các cá nhân như bà Nguyễn Vân Anh, ông Trương Công Tiến hay bà Bùi Thị Lương đã được các đơn vị, tổ chức xác nhận về điều kiện thu nhập và nơi công tác nhưng trên thực tế họ không hề làm việc tại đó. Tương tự, tại dự án 39 Lương Khánh Thiện và Khu dân cư An Đồng, nhiều trường hợp như bà Nguyễn Thị Thùy hay vợ chồng bà Lê Minh Hương cũng bị phát hiện "khống" hồ sơ công tác tại các công ty để đủ điều kiện mua nhà. Thậm chí, tại dự án Tổng kho 3 Lạc Viên, một trường hợp kê khai là lao động tự do nhưng qua đối soát bảo hiểm xã hội và thuế, cơ quan chức năng phát hiện cá nhân này đang hưởng lương và đóng bảo hiểm tại Bệnh viện Đại học Y Hải Phòng với mức thu nhập không hề thấp.

Một trong những vấn đề nhức nhối nhất chính là sự sai lệch về thu nhập của người mua. Theo quy định tại Nghị định số 100/2024/NĐ-CP, ngưỡng thu nhập để được hưởng chính sách nhà ở xã hội được kiểm soát chặt chẽ, nhưng thực tế lại có những người thu nhập cao vẫn tìm cách lọt lưới. Điển hình như trường hợp ông Lưu Quang Tùng, dù xác nhận lương dưới 15 triệu đồng/tháng nhưng dữ liệu thuế cho thấy thu nhập thực tế năm 2024 của ông trung bình hơn 35 triệu đồng/tháng, gấp hơn hai lần ngưỡng quy định. Hay như trường hợp bà Bùi Thị Thu Hằng, mức thu nhập thực tế qua xác minh cũng vượt xa con số kê khai trong hồ sơ.

Không chỉ từ phía người mua, kết luận thanh tra cũng chỉ ra những hạn chế từ phía các chủ đầu tư như Công ty Cổ phần Thái - Holding hay Công ty Cổ phần Toa xe Hải Phòng. Các doanh nghiệp này chưa lập hoặc lập chưa đầy đủ danh sách đối tượng đã mua nhà để gửi Sở Xây dựng công bố công khai. Sự thiếu minh bạch trong khâu hậu kiểm và công khai thông tin chính là "mảnh đất màu mỡ" cho các hoạt động môi giới, "chạy suất" phát triển.

Đưa chính sách về đúng quỹ đạo

Những tồn tại trên, nếu không kịp thời chấn chỉnh và xử lý nghiêm, sẽ làm giảm niềm tin của người dân, ảnh hưởng đến tính công bằng xã hội, gây méo mó chính sách, tạo môi trường dễ phát sinh tiêu cực, lợi ích nhóm và tạo ra thị trường ngầm trong tiếp cận nhà ở xã hội.

Để đưa chính sách trở lại đúng quỹ đạo, Thanh tra TP Hải Phòng đã kiến nghị các chủ đầu tư thực hiện thanh lý hợp đồng và thu hồi lại căn hộ đối với 14 trường hợp vi phạm. Đối với 25 trường hợp hồ sơ còn thiếu sót, không nhất quán, các cơ quan chức năng cũng yêu cầu bổ sung, làm rõ, nếu không đủ điều kiện sẽ kiên quyết thu hồi theo quy định của Luật Nhà ở.

Theo ông Nguyễn Hoài Long - Phó Giám đốc Sở Xây dựng Hải Phòng, mọi thông tin về các dự án nhà ở xã hội hiện được cập nhật công khai và thường xuyên trên cổng thông tin của Bộ và Sở Xây dựng. Thành phố đang tích cực tham mưu bố trí quỹ đất dịch vụ tại các khu công nghiệp để xây dựng nhà ở cho công nhân. Đặc biệt, việc triển khai Quỹ Nhà ở quốc gia với nguồn vốn đa dạng (từ ngân sách, đấu giá đất, đóng góp tự nguyện...) được kỳ vọng sẽ gia tăng nguồn cung, giảm giá thành và đa dạng hóa lựa chọn cho người lao động.

Về giá bán, ông Long khẳng định mức giá được tính toán theo nguyên tắc "tính đúng, tính đủ", đảm bảo lợi nhuận của chủ đầu tư không quá 10% dưới sự kiểm soát chặt chẽ của cơ quan chức năng. Đáng chú ý, nếu giá bán cao hơn giá thành thực tế, chủ đầu tư bắt buộc phải hoàn trả phần chênh lệch cho khách hàng. Để ngăn chặn tiêu cực, Hải Phòng yêu cầu công khai toàn bộ hồ sơ dự án, đồng thời siết chặt thanh tra để xử lý nghiêm tình trạng môi giới, trục lợi hay đầu cơ.

Nhìn rộng ra từ ví dụ tại Hải Phòng, việc chấn chỉnh hoạt động nhà ở xã hội đòi hỏi một sự vào cuộc đồng bộ. Không chỉ là kiểm tra hồ sơ trên giấy tờ, mà cần sự kết nối dữ liệu giữa cơ quan Thuế, Bảo hiểm xã hội và chính quyền địa phương để xác minh thực chất điều kiện của người đăng ký. Chỉ khi các "lỗ hổng" quản lý được bịt kín và các sai phạm được xử lý nghiêm minh, công khai danh sách vi phạm, nhà ở xã hội mới thực sự thuộc về những người thu nhập thấp, đảm bảo công bằng xã hội và phát huy đúng giá trị nhân văn vốn có.

Lan Vũ