Gửi bình luận
Dự thảo nghị định mới của Bộ Xây dựng đề xuất phạt tới 300 triệu đồng với vi phạm trong lĩnh vực nhà ở xã hội, nhưng liệu mức phạt cao đã đủ sức răn đe?
Nhà ở xã hội và nhà lưu trú công nhân được xem là hai chính sách an sinh đặc biệt của Nhà nước, giúp người thu nhập thấp có cơ hội sở hữu chỗ ở ổn định.
Tuy nhiên, trong nhiều năm qua, hệ thống này lại phát sinh hàng loạt vi phạm, từ việc bán, cho thuê sai đối tượng, chuyển nhượng trái quy định, thu tiền vượt mức cho phép, đến tình trạng đầu cơ “suất” để trục lợi. Những hành vi đó không chỉ làm méo mó chính sách, mà còn tước đi cơ hội của những người thực sự cần nhà ở.
Trước thực tế đó, Bộ Xây dựng vừa công bố Dự thảo nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 16/2022/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực xây dựng, trong đó nâng mức phạt lên cao nhất 300 triệu đồng.
Cụ thể, hành vi cho thuê nhà ở xã hội hoặc nhà lưu trú công nhân sai đối tượng có thể bị phạt từ 60 đến 80 triệu đồng; bán, cho thuê mua không đúng quy định hoặc sử dụng sai mục đích bị phạt từ 80 đến 120 triệu đồng; các vi phạm nghiêm trọng hơn như chuyển nhượng cho người nước ngoài, thu tiền vượt trần hay trục lợi chính sách sẽ bị phạt từ 200 đến 300 triệu đồng.
Đây là mức phạt cao nhất từ trước đến nay trong lĩnh vực này, thể hiện quyết tâm siết chặt kỷ cương quản lý. Tuy nhiên, theo giới chuyên gia, tăng phạt mới chỉ là phần ngọn, trong khi phần gốc là khả năng phát hiện, ngăn chặn và thực thi chế tài vẫn còn yếu. Nếu không kiểm soát được quy trình, mức phạt dù lớn vẫn khó đủ sức răn đe.
Luật sư Nguyễn Đức Biên - Giám đốc Công ty Luật TNHH Đại La, cho rằng vấn đề cốt lõi không nằm ở con số xử phạt, mà ở năng lực giám sát và phát hiện.
“Điều đáng nói nhất không phải là phạt bao nhiêu, mà là phát hiện được bao nhiêu và xử lý được bao nhiêu. Nhiều vụ vi phạm chỉ bị phát hiện khi có tranh chấp hoặc khi tài sản đã sang tay, lúc đó việc khắc phục gần như bất khả thi”, ông Biên nói.
Theo Luật sư Biên, bản chất của nhà ở xã hội là chính sách phục vụ nhóm yếu thế, nhưng lại bị lợi dụng bởi một số người có điều kiện tài chính. Không ít trường hợp mua nhà ở xã hội rồi cho thuê lại với giá thị trường, hưởng lợi gấp nhiều lần so với ưu đãi ban đầu.
“Nếu chỉ phạt tiền, trong khi lợi nhuận họ thu về có thể gấp đôi, gấp ba, thì phạt không còn tác dụng răn đe. Cần bổ sung biện pháp buộc hoàn trả, thu hồi căn hộ, hủy kết quả mua bán và cấm tham gia các dự án tương tự trong thời gian nhất định”, ông đề xuất.
Một thực tế khác là việc thiếu cơ sở dữ liệu quốc gia về nhà ở xã hội. Hồ sơ xét duyệt, danh sách người mua, người thuê hay thông tin chuyển nhượng hiện vẫn phân tán tại các địa phương. Khi xảy ra vi phạm, việc xác minh và đối chiếu gặp nhiều khó khăn, khiến cơ quan quản lý và thanh tra không đủ công cụ để giám sát.
Luật sư Nguyễn Đức Biên cho rằng cần thiết lập hệ thống truy xuất người mua và lịch sử giao dịch tương tự như quản lý đất đai hoặc phương tiện giao thông. Mỗi giao dịch mua, thuê, cho thuê lại phải được cập nhật vào cơ sở dữ liệu quốc gia để cơ quan quản lý có thể kiểm tra, ngăn ngừa và xử lý kịp thời.
Bên cạnh đó, cũng cần phân biệt rõ lỗi hành chính với hành vi trục lợi có tổ chức. Với những trường hợp cấu kết gom suất, mua đi bán lại, hoặc thông đồng với chủ đầu tư để chiếm dụng chính sách, phải xem xét trách nhiệm hình sự về hành vi gian lận hoặc lợi dụng chính sách an sinh. “Nếu chỉ xử phạt hành chính với hành vi trục lợi hàng tỷ đồng thì pháp luật sẽ mất tính nghiêm”, ông Biên nhấn mạnh.
Theo Luật sư, nâng mức phạt chỉ phát huy hiệu quả khi đi cùng trách nhiệm rõ ràng của địa phương và chủ đầu tư. “Không ít dự án nhà ở xã hội bị “biến tướng” ngay từ khâu xét duyệt hồ sơ, do buông lỏng kiểm tra hoặc vì lợi ích nhóm. Nếu không minh bạch ở gốc thì tăng phạt ở ngọn chỉ là giải pháp tình thế”, Luật sư Nguyễn Đức Biên nói.
