Gửi bình luận
Nền báo chí toàn cầu đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc mạnh mẽ trước những áp lực về nguồn thu, công nghệ và cạnh tranh khốc liệt.
Để tồn tại, phát triển và giữ vững vai trò trong hệ sinh thái truyền thông mới, báo chí cần kết hợp giữa đổi mới nội dung, ứng dụng công nghệ, đầu tư nguồn nhân lực và bảo vệ giá trị cốt lõi.
Theo nhiều chuyên gia, muốn tái cấu trúc thành công, các cơ quan báo chí cần tập trung vào 3 vấn đề cốt lõi.
Thứ nhất, trí tuệ nhân tạo (AI) đã và đang tiếp tục thay đổi phương thức thu thập, sản xuất và phân phối tin tức của các cơ quan báo chí. Những tờ báo lớn trên thế giới, như New York Times, Associated Press, The Washington Post, ESPN, Nikkei, Reuters,… đã ứng dụng AI thay thế phóng viên săn lùng tin tức, dự báo sự kiện mang tính xu hướng, đề xuất đề tài báo chí thông qua việc phân tích kho dữ liệu; sàng lọc dấu hiệu khả nghi cho một bài báo điều tra,… Dĩ nhiên, AI cũng có thể thay thế phóng viên thực hiện bài viết hoàn chỉnh.
Thứ hai là cạnh tranh khốc liệt. Thời chưa có mạng xã hội, báo chí độc tôn dịch vụ cung cấp thông tin, nhưng sau đó Facebook, Youtube, Twitter, Instagram, Tiktok,… đã và đang khiến trật tự báo chí bị đảo lộn. Tốc độ gia tăng người dùng mạng xã hội đã lấy đi phần lớn độc giả của báo chí, xu hướng này sẽ tiếp tục diễn ra.
Nghiên cứu của Viện báo chí Reuters tại 17 quốc gia cho thấy, trong giai đoạn 2015-2024, tỷ lệ người từ 18-24 tuổi sử dụng tin tức trực tuyến hàng tuần của các cơ quan báo chí đã giảm 13 điểm phần trăm, trong khi tỷ lệ này ở độ tuổi 55 trở lên giảm 5 điểm phần trăm. Đặc biệt tại Vương quốc Anh, chỉ có 11% người từ 18-24 tuổi sử dụng tin tức báo in vào năm 2024 và chỉ có 32% sử dụng tin tức truyền hình.
Ông Phil Chetwynd, Giám đốc bộ phận Tin tức toàn cầu tại Agence France-Presse (AFP) chia sẻ: “Chúng tôi đang trải qua nhiều bất ổn do doanh thu quảng cáo không ổn định và mối lo ngại ngày càng gia tăng về lưu lượng truy cập vào giao diện tờ báo thông qua các nền tảng mạng xã hội”.
Báo chí có phần lép vế trước mạng xã hội về tốc độ đưa tin, sự hấp dẫn được tích hợp đa phương tiện, tính khách quan, trực diện. Khi sự quan tâm của độc giả không còn như xưa, bắt đầu nảy sinh thêm vấn đề mới, hóc búa không kém.
Thứ ba, kinh tế truyền thông/nguồn thu đang là câu chuyện cấp bách quyết định đến sự tồn tại của nền báo chí hiện đại. Sáng kiến thu phí độc giả trên từng bài báo không còn xa lạ. Nhưng đây là cuộc chơi không giành cho tất cả.
Wall Street Journal, New York Times, Yomiuri Shimbun, The Times of India và USA Today là những tờ báo giữ được số lượng phát hành hàng đầu, tạo ra doanh thu lớn nhất nhờ lượng lớn độc giả đăng ký sử dụng dịch vụ thu phí và sự hiện diện mạnh mẽ trên nền tảng kỹ thuật số.
Trong khi đó, phần lớn tòa soạn trên thế giới chật vật duy trì sự tồn tại, năm 2025 chứng kiến làn sóng mất việc chưa từng có trong lĩnh vực báo chí truyền thông, cùng với sự cáo chung của nhiều cơ quan, tổ chức trong ngành.
Từ các vấn đề cốt lõi nói trên, cần có các giải pháp mạnh để thúc đẩy tái cấu trúc báo chí nhằm đạt được mục tiêu phát triển bền vững.
Ngoài những cơ quan báo chí làm nhiệm vụ chính trị đặc biệt, được bao cấp toàn phần hoặc một phần, còn lại nên được vận hành trên cơ chế thị trường rõ ràng hơn - giống như các doanh nghiệp đặc thù do Nhà nước quản lý về mặt định hướng nội dung. Có nghĩa rằng thị trường, cụ thể là độc giả, sẽ quyết định ai còn, ai mất - như một quá trình sắp xếp tái cấu trúc tự nhiên.
Bên cạnh đó, các cơ quan báo chí cần rạch ròi giữa chức năng mạng xã hội và báo chí. Với yêu cầu ngày càng cao về các cấp độ thông tin, bắt buộc đào sâu vấn đề tìm ra bản chất sự vật hiện tượng trong từng sự kiện, có tính phản biện, nghiên cứu, tư vấn… mà mạng xã hội không làm được. Do đó, vẫn cần đội ngũ cầm bút ngày càng tinh thông, đa năng. Điều này góp phần lý giải vì sao nhiều mạng xã hội lớn ra đời tại Mỹ, châu Âu nhưng rất nhiều tờ báo tại Âu - Mỹ vẫn làm tốt công việc của họ, cung cấp cho độc giả những giá trị thông tin mà mạng xã hội không bao giờ có, nhờ bám chắc vào sứ mệnh lịch sử của chính mình.
Ngoài ra, mạng xã hội, AI nên được đặt trên hệ quy chiếu là đối tác hơn là đối thủ của báo chí. Như đã phân tích, công việc chế biến sâu thông tin và sản phẩm đặc trưng của báo chí sẽ là một “phương tiện” trong hệ sinh thái đa phương tiện của các mạng xã hội.
Sản phẩm báo chí là một nhu cầu cấp thiết, thông qua mạng xã hội để đến với độc giả và là chất xúc tác để mạng xã hội trở nên sinh động hơn. Như vậy, đây là mối quan hệ hợp tác “win-win” để cùng nhau chia sẻ lợi ích.
TS Đỗ Anh Đức - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, cho rằng các cơ quan báo chí cần xây dựng chiến lược phát triển nguồn thu báo chí từ hệ sinh thái nội dung số. Đó là toàn bộ những nội dung được sản xuất, phân phối trên không gian số, phù hợp với tầm nhìn, sứ mệnh và thực hiện những mục tiêu chiến lược của cơ quan báo chí.
