Thách thức phát triển bền vững và tái chế ngành nhựa

Ngành nhựa Việt Nam đang trải qua giai đoạn phát triển tốt, nhưng đồng thời cũng đối mặt với áp lực ngày càng tăng từ các yêu cầu về phát triển bền vững và kinh tế tuần hoàn. Những thành công về doanh thu và xuất khẩu trong bối cảnh hiện tại cho thấy sức bật của ngành, song những thách thức về tái chế và quản lý chất thải nhựa đòi hỏi những giải pháp đồng bộ và quyết liệt.

Theo bà Huỳnh Thị Mỹ – Phó Chủ tịch, Tổng thư ký Hiệp hội Nhựa Việt Nam- trong năm vừa qua, ngành nhựa Việt Nam đã đạt tổng doanh thu ấn tượng, lên tới 34,5 tỷ USD, ghi nhận mức tăng trưởng gần 24% so với cùng kỳ năm trước. Xuất khẩu sản phẩm nhựa trong 8 tháng đầu năm nay cũng chạm mốc gần 5 tỷ USD, tăng 14%. Sự tăng trưởng này một phần lớn được thúc đẩy bởi nhóm ngành Bao bì, vốn chiếm tỷ trọng lớn nhất với 42% số lượng doanh nghiệp và sản phẩm, phục vụ đắc lực cho ngành nông lâm ngư nghiệp và gián tiếp thúc đẩy xuất khẩu các mặt hàng này.

Với việc nhập khẩu hơn 8 triệu tấn nguyên liệu nhựa mỗi năm và kết hợp với sản xuất trong nước, tổng lượng nguyên liệu nhựa mà Việt Nam sản xuất và tiêu thụ hằng năm lên đến khoảng 13 triệu tấn.

Tuy nhiên, bà Mỹ nhấn mạnh, việc đánh giá tác động môi trường của ngành nhựa cần được nhìn nhận một cách khách quan và chính xác. Các dữ liệu cho thấy, nguyên liệu nhựa nhập khẩu không chỉ được sử dụng riêng cho ngành nhựa mà còn phục vụ nhiều lĩnh vực khác như xây dựng, sơn và dệt may (sơ sợi). Hơn nữa, một lượng lớn sản phẩm nhựa của Việt Nam được xuất khẩu trực tiếp và gián tiếp ra nước ngoài, nhiều khi nằm trong các mã HS của những ngành khác như nông lâm ngư nghiệp hay nội thất. “Điều này cho thấy việc quy trách nhiệm hoàn toàn lượng nhựa tiêu thụ cho ngành nhựa và coi đó là chất thải ra môi trường là một cách nhìn chưa toàn diện”, bà Mỹ nói.

Tuy có các con số kinh doanh ấn tượng, song thực tế là Việt Nam đang đối mặt với một lượng lớn nhựa thải ra môi trường mà chưa được thu gom tái chế một cách bài bản. Hiện nay, quá trình tái chế chủ yếu tập trung vào những loại nhựa dễ tái chế, trong khi phần lớn còn lại vẫn được chôn lấp hoặc đốt. Hơn nữa, chất lượng của hạt nhựa tái chế thường không đạt yêu cầu để sản xuất các sản phẩm chất lượng cao.

Trong bối cảnh này, bà Mỹ cho rằng ngành tái chế được dự báo sẽ phát triển rất mạnh mẽ trong thời gian tới. Để tăng cường giá trị nội địa cho ngành, việc xem xét nội địa hóa các sản phẩm nhựa thành phẩm và bán thành phẩm đang được nhập khẩu với số lượng lớn cũng là một hướng đi quan trọng.

Trước áp lực từ các vấn đề môi trường, các chính sách và sáng kiến quốc tế đang định hình lại lộ trình phát triển của ngành nhựa. Trách nhiệm mở rộng nhà sản xuất (EPR), được quy định trong Luật Bảo vệ Môi trường 2020, là một công cụ hữu ích và được coi là đòn bẩy tuyệt vời cho sự phát triển kinh tế tuần hoàn. Các doanh nghiệp FDI và một số doanh nghiệp lớn của Việt Nam đã bắt đầu triển khai tốt EPR, mặc dù các doanh nghiệp nhỏ hơn vẫn chưa thực sự quan tâm đầy đủ. EPR hiện tại mới chỉ tập trung vào nhóm bao bì, và có những kiến nghị cần có lộ trình để áp dụng cho các nhóm sản phẩm nhựa khác một cách từ tốn và có kinh nghiệm.

Song hành với EPR là Hiệp ước Nhựa Toàn cầu (đang đàm thảo tới giai đoạn cuối cùng), một công cụ quốc tế mà Việt Nam cũng là thành viên trong số 190 quốc gia tham gia. Hiệp ước này tập trung vào các mục tiêu chính như tăng cường sử dụng nhựa tái chế trong thành phẩm, chú trọng thiết kế sinh thái các sản phẩm nhựa để dễ thu gom tái chế hơn, và giảm lượng nhựa nguyên sinh. Sự chuẩn bị của Việt Nam thông qua EPR sẽ giúp ngành có những bước đi phù hợp với các mục tiêu của Hiệp ước Nhựa Toàn cầu, cho thấy tầm nhìn đón đầu về phát triển bền vững.

Ngoài ra, ESG (Môi trường, Xã hội, Quản trị) đang trở thành kim chỉ nam quan trọng, với trọng tâm về môi trường là giảm thải carbon, tăng cường nhựa tái sinh và giảm nhựa nguyên sinh. Tuy nhiên, việc triển khai ESG còn là thách thức đối với nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Bà Nguyễn Thị Thu Hà – Giám đốc công ty Dịch vụ và Kỹ thuật môi trường Bảo Châu – cũng đồng tình. Bà cho biết, mặc dù ESG đang được chú trọng hơn ở châu Âu, nhưng Mỹ cũng có những tiêu chí tương tự để đánh giá mức độ bền vững của doanh nghiệp, ví dụ như xếp hạng và đánh giá hiệu suất bền vững của các doanh nghiệp toàn cầu EcoVadis. Theo bà Hà, các doanh nghiệp Việt sẽ sớm quen thuộc với EcoVadis trong thời gian tới. Thành thử, việc chuyển đổi bền vững là không thể tránh khỏi với các doanh nghiệp Việt Nam.

Một trong những thách thức lớn nhất hiện nay nằm ở việc đầu tư và xây dựng các nhà máy tái chế bài bản. Nhiều doanh nghiệp lớn bày tỏ mong muốn đầu tư vào lĩnh vực này, nhưng lại gặp nhiều khó khăn trong việc triển khai và thủ tục pháp lý phức tạp. Đây là một nghịch lý khi định hướng của Việt Nam là phát triển bền vững và kinh tế tuần hoàn. Theo bà Mỹ, Hiệp hội Nhựa Việt Nam đang tích cực làm việc với các cơ quan chính phủ để xin cơ chế xây dựng các khu công nghiệp kinh tế tuần hoàn chuyên biệt cho tái chế, nhằm hỗ trợ doanh nghiệp vượt qua rào cản pháp lý và đầu tư.

Sự phát triển của ngành tái chế không chỉ giải quyết vấn đề môi trường mà còn mở ra cơ hội lớn để cung cấp nguyên liệu nhựa tái sinh có chứng chỉ cho các ngành khác như dệt may và da giày, vốn đang có nhu cầu ngày càng cao. Hiệp hội cũng kiến nghị những giải pháp cụ thể, như đánh thuế cao các sản phẩm nhựa không thiết yếu và khó thu gom tái chế như ống hút, để khuyến khích chuyển đổi sang các sản phẩm phân hủy sinh học, giảm thiểu rác thải nhựa ra môi trường. Để thích ứng với bối cảnh mới, doanh nghiệp cần đầu tư vào nguồn nhân lực để nắm bắt và thực thi các chính sách môi trường từ chính phủ và các tổ chức quốc tế.

Ngành nhựa Việt Nam đang đứng trước ngã rẽ quan trọng, nơi sự tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với trách nhiệm môi trường. Việc chủ động thích ứng với các chính sách mới, đầu tư vào công nghệ tái chế, và hướng tới mô hình kinh tế tuần hoàn không chỉ là yêu cầu bắt buộc mà còn là con đường duy nhất để ngành phát triển bền vững và giữ vững vị thế cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.