Thấy gì từ vụ dầu ăn giả của công ty Nhật Minh?

Theo đó, cơ quan công an tỉnh Hưng Yên vừa khởi tố vụ án liên quan Công ty Nhật Minh Food – nơi bị phát hiện dùng hàng nghìn tấn dầu ăn chăn nuôi, không đủ tiêu chuẩn dùng cho người, để sản xuất dầu thực vật mang thương hiệu “Ofood”, đưa ra thị trường tiêu thụ.

Doanh nghiệp này vận hành liên tục trong nhiều năm, với tổng doanh thu lên tới hơn 8.200 tỷ đồng. Không chỉ hàng trăm tấn dầu nhập lậu bị thu giữ, kết quả giám định còn cho thấy sản phẩm không chứa vi chất như quảng cáo, vi phạm nghiêm trọng quy định về an toàn thực phẩm.

Phân tích về vụ án này, các chuyên gia pháp lý nhận định, đây không còn là một vụ vi phạm hành chính hay gian lận thương mại đơn thuần. Nó mang đầy đủ đặc điểm của một tội phạm kinh tế – sức khỏe có tổ chức, được điều hành bởi pháp nhân hợp pháp, sử dụng mô hình doanh nghiệp để ngụy trang cho hành vi xâm hại cộng đồng.

Họ không làm giả sản phẩm trên quy mô nhỏ lẻ, mà tổ chức một chuỗi sản xuất khép kín: từ thu mua dầu cặn rẻ tiền, pha chế, dán nhãn, truyền thông, phân phối đa kênh, thậm chí tạo vỏ bọc hợp pháp thông qua cơ chế tự công bố chất lượng. Một “doanh nghiệp thật” vận hành như một “tổ chức tội phạm chuyên nghiệp”. Điều đó khiến khái niệm “hàng giả” không còn đủ để định danh cho vụ án này.

Một vụ án không thể định danh bằng hai chữ “hàng giả”

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, luật sư Nguyễn Trọng Hiệp – Giám đốc Công ty Luật HPVN nhận định, điểm đặc biệt nguy hiểm trong vụ Nhật Minh là doanh nghiệp không chỉ vi phạm sản xuất hàng giả, mà còn vận hành hệ thống kinh doanh dựa trên sự dối trá được tổ chức bài bản. Đây không còn là gian lận thương mại, mà là tội phạm có tính lừa đảo có tổ chức, được che đậy bằng pháp nhân, con dấu và hình thức pháp lý hợp lệ.

Theo ông Hiệp, cần xem xét hành vi này trong mối liên hệ với tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 174 BLHS) và tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm (Điều 193 BLHS), đặc biệt khi doanh nghiệp cố ý sử dụng nguyên liệu cấm, ngụy trang bằng nhãn hiệu hợp pháp để lừa người tiêu dùng.

“Không thể tiếp tục xử lý hành vi như một vi phạm hành chính nếu bản chất là lợi dụng hình thức kinh doanh để phạm tội một cách có hệ thống”, luật sư Hiệp nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, Luật sư Nguyễn Thành Luân – Giám đốc Công ty Luật TNHH Hà Việt đánh giá, vụ án này cho thấy khoảng trống pháp lý trong kiểm soát thực phẩm tự công bố.

“Dù pháp luật cho phép doanh nghiệp chủ động, nhưng không thể để điều đó trở thành “lá chắn” cho hành vi gian lận. Nếu doanh nghiệp không bị buộc kiểm định đầu vào – đầu ra độc lập, thì cơ chế tự công bố sẽ bị biến tướng thành công cụ lừa đảo”, luật sư Luân phân tích.

Ông Luân cũng cho rằng cần xây dựng một tiêu chuẩn pháp lý mới để nhận diện mô hình phạm tội đội lốt doanh nghiệp. Khi một công ty lập kế hoạch từ khâu nguyên liệu đến tiêu thụ, cố tình lách kiểm tra, hợp thức hóa qua truyền thông, sử dụng kênh phân phối đa tầng... thì không còn là vi phạm nhỏ lẻ, mà là hệ thống hóa sai phạm có chủ đích.

“Pháp luật hình sự hiện hành cho phép xử lý rất nghiêm đối với hành vi buôn bán hàng giả gây hậu quả nghiêm trọng. Nhưng vấn đề là xác định đúng bản chất tội phạm ngay từ đầu, thay vì bị kéo lệch sang hướng xử lý nhẹ. Nếu không mạnh tay, chính chúng ta đang tiếp tay cho những “doanh nghiệp” kiểu Nhật Minh tồn tại giữa lòng pháp luật”, luật sư Luân lưu ý.

Nhiều luật sư cũng nhận định với Diễn đàn Doanh nghiệp rằng, đây không đơn thuần là vụ sản xuất dầu ăn giả, mà là một hệ sinh thái kinh doanh sai phạm được hợp thức hóa bằng pháp nhân, con dấu, mã số thuế, chiến lược marketing và hàng nghìn tỷ đồng doanh thu.

Nếu không truy đến cùng bản chất pháp lý, nếu vẫn tiếp tục nhìn nhận kiểu “hàng giả – xử phạt” thì sẽ còn những Nhật Minh thứ hai, thứ ba… tiếp tục hoạt động trong vùng tối của pháp luật.

Bởi một khi đạo đức doanh nhân bị thay bằng tính toán tội phạm, còn pháp luật thì bị vô hiệu hóa bởi hình thức hợp pháp bề ngoài, thì thiệt hại cuối cùng luôn là của người tiêu dùng.