“Thông minh hóa” sản xuất một cách “khôn ngoan”

Trong đà phát triển “thông minh hóa” mọi thứ hiện nay, khái niệm Nhà máy Thông minh (Smart Factory) đã trở thành một xu thế không thể đảo ngược, hứa hẹn nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh doanh. Tuy nhiên, việc áp dụng những mô hình và lý thuyết tiên tiến này vào hiện trạng công nghiệp nội địa Việt Nam đặt ra nhiều câu hỏi thực tế về tính khả thi và con đường triển khai hiệu quả.

Ông Nguyễn Huy Trường - Quản lý quốc gia Schmersal Vietnam - nhận định rằng Việt Nam hiện đang ở trong một thập kỷ vừa có rất nhiều cơ hội lại vừa có nhiều thách thức. Cơ hội lớn nhất đến từ xu hướng các công ty trên thế giới đang tập trung đầu tư sản xuất vào Việt Nam. Tuy nhiên, đi kèm với đó là thách thức về yêu cầu năng suất và chất lượng sản xuất ngày càng cao, đòi hỏi phải tiệm cận với tiêu chuẩn quốc tế. Ông Nguyễn Huy Trường khẳng định, việc áp dụng công nghệ là điều bắt buộc để đạt được những mục tiêu này, và xu hướng nhà máy thông minh chính là một trong những yếu tố giúp đạt được năng suất và hiệu quả sản xuất.

Tuy Việt Nam sở hữu nguồn nhân lực dồi dào và có khả năng học hỏi công nghệ mới rất nhanh, nhưng vẫn còn hạn chế về đào tạo và thông tin để tiếp cận những công nghệ tiên tiến. Ông Nguyễn Huy Trường chỉ ra rằng, cơ hội tiếp cận công nghệ thường chỉ đến với các công ty có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), còn đối với doanh nghiệp Việt Nam, đây thực sự là một thách thức lớn. Thách thức ở đây không phải là về vốn, mà là cách thức triển khai sao cho đạt hiệu quả.

Ông Đỗ Đăng Nguyên - Quản lý quốc gia NORD Gear Vietnam - đã phân tích những khó khăn cụ thể khi bắt tay vào triển khai Nhà máy Thông minh. Vấn đề đầu tiên là việc thu thập dữ liệu từ các thiết bị cũ khi nhà máy đang sử dụng lẫn lộn cả thiết bị cũ và mới. Khó khăn thứ hai đến từ hoạch định nhà máy ban đầu, ví dụ như việc muốn sử dụng xe tự hành AGV nhưng đường đi chỉ rộng 1,2 mét, buộc phải đầu tư thay đổi toàn bộ cơ sở vật chất, mà chi phí này còn lớn hơn cả chi phí mua AGV.

Ông Nguyên cũng nhấn mạnh rằng, để thuyết phục khách hàng đầu tư vào tự động hóa, điều quan trọng nhất là phải chứng minh được hiệu quả đầu tư (ROI) mà giải pháp đó mang lại. Ông Đỗ Đăng Nguyên chia sẻ kinh nghiệm thực tế trong ngành gạch, nơi ông đã triển khai hơn 40 hệ thống robot nặng 800kg mỗi năm. Mặc dù yêu cầu ngân sách lớn, các nhà máy gạch vẫn sẵn sàng đầu tư vì giải pháp này sẽ giải quyết được vấn đề thiếu nhân công, khi công nhân hiện tại không muốn làm việc nặng mà chuyển sang các công ty điện tử có môi trường làm việc nhẹ nhàng hơn.

Đối mặt với câu hỏi về con đường triển khai "khôn ngoan" cho các doanh nghiệp Việt Nam, ông Nguyễn Huy Trường chia sẻ rằng việc "smart hóa" một nhà máy là một quá trình lâu dài, không thể thực hiện trong một sớm một chiều. Việc áp dụng nguyên bản các chuẩn quốc tế là gần như không khả thi ở Việt Nam vì đòi hỏi chi phí rất cao. Thay vào đó, cần có cách tiếp cận mang tính "đặc thù địa phương". Điều này nhấn mạnh sự cần thiết của một đội ngũ nhân lực vừa có hiểu biết và kinh nghiệm thực tiễn theo quy chuẩn nước ngoài, vừa hiểu rõ đặc thù địa phương để triển khai theo kiểu từng bước, "cuốn chiếu". Điều quan trọng là phải có tư duy quy hoạch tổng thể ngay từ đầu để tránh làm manh mún, gây tốn kém chi phí và hiệu quả không cao.

Ông Đỗ Đăng Nguyên hoàn toàn đồng ý với quan điểm về quy hoạch rõ ràng và triển khai từng bước, lâu dài của ông Nguyễn Huy Trường. Ông Nguyên nhấn mạnh rằng, đối với các chủ doanh nghiệp, họ chỉ quan tâm đến ba yếu tố cốt lõi khi quyết định đầu tư: đầu tư bao nhiêu tiền, mang lại lợi ích gì, và rủi ro là gì. Nếu có thể làm thỏa mãn ba yếu tố này, họ sẽ sẵn sàng đầu tư.

Về năng lực của các nhà tích hợp hệ thống trong nước, ông Nguyên thừa nhận rằng họ rất giỏi về sản xuất và làm giải pháp tự động hóa, nhưng còn thiếu kinh nghiệm để thực hiện các dự án quy mô lớn. Điều này sẽ gây bất lợi cho các doanh nghiệp trong nước khi cạnh tranh với các “ông lớn” quốc tế lâu năm trong ngành. Ông Nguyên lấy ví dụ về dự án sân bay Long Thành, mặc dù nhà thầu trong nước có năng lực cực kỳ tốt và thiết kế khoa học, nhưng vẫn “thua” trong nhiều gói thầu vì nhà thầu nước ngoài có nhiều kinh nghiệm thi công trước đó.

Từ đó, ông Đỗ Đăng Nguyên cho rằng, cần có sự hỗ trợ và bảo vệ từ Chính phủ đối với các doanh nghiệp trong nước để họ tích lũy kinh nghiệm, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh trên trường quốc tế.

Ông Nguyên đề xuất một chiến lược quan trọng: thay vì làm dàn trải, doanh nghiệp nên tập trung vào một chuyên môn sâu, làm nhỏ nhưng đủ độ sâu và làm thật tốt để tạo lợi thế cạnh tranh về giá thành và chất lượng. Doanh nghiệp Việt Nam đang đối mặt với sự cạnh tranh không chỉ trong nước mà còn từ các đối thủ quốc tế. “Việc làm lan rộng sẽ khiến chi phí đầu tư cao và hiệu quả không mang lại đủ”, ông Nguyên nói.