SÁCH HAY CUỐI TUẦN: Thực tiễn luận nhân đạo Hồ Chí Minh

>> SÁCH HAY CUỐI TUẦN: “Người nối nghiệp chân chính”

Đó có lẽ là công trình đầu tiên ở Việt Nam nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh ở bình diện triết học, được tác giả thực hiện và công bố từng phần trong 18 năm, dựa trên nhiều nguồn tư liệu phong phú, trong đó đặc biệt là hồ sơ của mật thám Pháp trong những năm 1920.

Thực tiễn luận cộng đồng

Ngô Tự Lập cho rằng nguồn gốc chủ yếu của tư tưởng Hồ Chí Minh là truyền thống tư tưởng Việt Nam, mà Ngô Tự Lập định danh là Thực tiễn luận cộng đồng, bao gồm Phương pháp luận thực tiễn và Hệ giá trị cộng đồng.

Phương pháp luận thực tiễn lấy thực tiễn làm căn cứ để xác định và đánh giá hoạt động của cá nhân và cộng đồng. Với phương pháp luận thực tiễn, người Việt nhìn chung khá thực dụng, không thiên về logic, tư biện mà thiên về hành động, chức năng; không mạnh về kế hoạch, nguyên tắc mà có xu hướng coi trọng sự thích ứng, uyển chuyển; không duy lý mà duy tình.

Hệ giá trị cộng đồng xác lập vị thế ưu trội của cộng đ ồng so với cá nhân. Nói về người Việt trước hết là nói anh/chị ta thuộc gia đình nào, dòng họ nào, làng nào, miền nào, quốc gia nào và thậm chí là thời đại nào. Cộng đồng lớn nhất đối với người Việt trong quá khứ là quốc gia và tên thường dùng của tinh thần cộng đồng ấy là “lòng yêu nước”. Theo Ngô Tự Lập, chính truyền thống tư tưởng Việt Nam là xuất phát điểm và bộ lọc để Hồ Chí Minh lựa chọn, học hỏi tinh hoa tư tưởng Đông – Tây.

Hệ giá trị cộng đồng Việt Nam trở thành Hệ giá trị nhân đạo Hồ Chí Minh như thế nào? Theo Ngô Tự Lập, đó là nhờ sự mở rộng nội hàm của khái niệm cộng đồng. Sinh ra trong một gia đình trí thức Việt Nam truyền thống, nhưng Hồ Chí Minh đã đến nhiều nước, làm nhiều nghề, nói nhiều thứ tiếng, hợp tác với những người thuộc đủ mọi quốc gia, tầng lớp, màu da, văn hóa… Khái niệm “cộng đồng” ở Hồ Chí Minh vượt ra khỏi ranh giới quốc gia, trở thành nhân loại và cả thế giới tự nhiên.

Còn Phương pháp luận thực tiễn truyền thống của người Việt, ở Hồ Chí Minh, được bổ sung bởi phương pháp luận phương Tây, đặc biệt là chủ nghĩa duy lý và phương pháp luận Marxist. Hồ Chí Minh thường nhắc nhở câu châm ngôn của người Trung Quốc: "Dĩ bất biến ứng vạn biến". Thực tiễn nhân đạo giúp Hồ Chí Minh hầu như miễn nhiễm với tư duy giáo điều, đồng thời tư duy vượt ra ngoài những ranh giới quốc gia, chủng tộc, giới tính, văn hoá và thậm chí là ranh giới giữa con người với thiên nhiên.

>> SÁCH HAY CUỐI TUẦN: “Cái bắt tay triệu đô”

>> SÁCH HAY CUỐI TUẦN: “Tôi ổn - Bạn ổn”

“Phác họa” ba bức chân dung

Trong cuốn sách, Thực tiễn luận nhân đạo Hồ Chí Minh được Ngô Tự Lập phác hoạ qua ba bức chân dung của ông với tư cách nhà chính trị, nhà văn và nhà nhân văn chủ nghĩa.

Trong hoạt động chính trị, Hồ Chí Minh là một nhà lãnh đạo minh triết: Mục đích kiên định nhưng phương pháp mềm dẻo, kết hợp óc phân tích và hệ thống của truyền thống phương Tây với tư duy tổng hợp và biện chứng truyền thống Á Đông. Tài năng quân sự của Hồ Chí Minh có thể làm chúng ta sửng sốt. Cách ông dùng người, cách ông diễn giải và ứng dụng những lý thuyết chiến tranh cổ điển, cách ông tổ chức quân đội và cách ông tổ chức hoạt động binh vận – tất cả đều độc đáo, hiệu quả mà vẫn giàu tính nhân văn.

Trong quan niệm về sáng tác nghệ thuật của Hồ Chí Minh, viết không đơn thuần là sáng tác nghệ thuật hay giao tiếp thông thường, mà còn là một cam kết xã hội. Khác với nhiều nhà văn chuyên nghiệp chỉ chăm chăm vun vén cho cái tôi - tác giả, Hồ Chí Minh viết cho người đọc và vì người đọc. Ở Hồ Chí Minh, cái tôi – tác giả dường như tan biến. Trong nền văn học Việt Nam, Hồ Chí Minh là một trong những nhà văn Pháp ngữ đầu tiên và thành công nhất; tác giả sáng tác bằng nhiều ngôn ngữ nhất; cha đẻ của văn học viễn tưởng hiện đại; nhà văn có tinh thần quốc tế sâu sắc nhất. Thật đáng kinh ngạc, chính Hồ Chí Minh là người đầu tiên dự cảm và thực hành văn chương Hậu hiện đại ở Việt Nam.

Hồ Chí Minh còn là một nhà nhân văn chủ nghĩa lớn của thế giới. Với những tác phẩm thấm đẫm tinh thần quốc tế công bố trong thập niên 1920, đặc biệt là cuốn Bản án chế độ thực dân Pháp, Hồ Chí Minh là một trong những người đặt nền móng cho ngành Nghiên cứu thuộc địa và về sau là Nghiên cứu Hậu thuộc địa. Tương tự, với rất nhiều bài báo công bố đầu thập niên 1920, về sau được tập hợp thành tác phẩm Chủng tộc da đen (1927), Hồ Chí Minh là một trong những chiến sĩ tiên phong của phong trào đấu tranh chống nạn phân biệt chủng tộc trên thế giới. Hồ Chí Minh không chỉ đấu tranh giải phóng phụ nữ Việt Nam, từ quan điểm của một người Việt Nam, mà còn đấu tranh giải phóng phụ nữ trên toàn thế giới, từ quan điểm nhân loại. Ở Việt Nam, ông có lẽ còn là cha đẻ của ngành Hoa Kỳ học.

Thực tiễn luận nhân đạo còn là chìa khóa giải quyết mối quan hệ giữa con người với thế giới tự nhiên. Từ những năm 1950, Hồ Chí Minh đã nhận thấy tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường sinh thái và đề ra một giải pháp dễ làm nhưng vô cùng hiệu quả, đó là trồng cây gây rừng. Cho đến cuối đời, cả trong Di chúc, Hồ Chí Minh vẫn không ngừng quan tâm đến vấn đề môi trường.

Năm 1923, lần đầu tiên gặp Nguyễn Ái Quốc, khi ấy mới 33 tuổi, nhà báo Liên Xô Osip Mandelstam đã viết: “Từ Nguyễn Ái Quốc tỏa ra một thứ văn hóa, không phải văn hóa Châu Âu, mà có lẽ là một nền văn hóa của tương lai.” Cuốn sách của Ngô Tự Lập dường như là một sự đối thoại học thuật với Mandelstam về Hồ Chí Minh và “nền văn hoá của tương lai” mà trong đó Hồ Chì Minh, không nghi ngờ gì nữa, là nhà tư tưởng quan trọng nhất.