Về thăm đền Sóc, về với cội nguồn

Thánh Gióng tức Phù Đổng Thiên Vương, một trong “tứ bất tử” của dân tộc Việt Nam, người đã có công đánh đuổi giặc Ân, bảo vệ bờ cõi được nhân dân ngàn đời tôn kính và lập đền thờ. Trong số những di tích lịch sử thờ Thánh Gióng có Đền Sóc (huyện Sóc Sơn, Hà Nội), ngôi đền tọa lạc trên núi Vệ Linh, nơi Đức Thánh Gióng sau khi chiến thắng giặc Ân đã bay về trời.

Đây là một trong hai quần thể di tích lịch sử văn hóa thờ Thánh Gióng, một di tích nữa là đền thờ Phù Đổng Thiên Vương ở quê nhà của Tháng Gióng (làng Phù Đổng, huyện Gia Lâm, Hà Nội ngày nay). Đền được xếp hạng di tích lịch sử Quốc gia vào năm 1962. Lễ hội đền Sóc được tổ chức từ ngày mùng 6 đến mùng 8 tháng giêng hàng năm.

Ngày nay, đền Sóc vẫn còn lưu lại những dấu ấn đặc biệt của những điển tích nhuốm màu thời gian trong không gian rộng lớn với nhiều cụm di tích tại quần thể đền. Không chỉ thế, lễ hội đền Sóc và những lễ hội làng xã gắn liền với ngồi đền thiêng nổi tiếng đã nối tiếp nhau mang tính kế thừa và tiếp biến văn hóa. Trong không gian tâm linh lắng đọng, người ta tìm về với bản thể, cội nguồn, với tình yêu đất nước và lòng tự hào dân tộc song hành trường tồn với thời gian.

Qua cầu Nhật Tân, cách trung tâm Hà Nội 35 km về phía Bắc, khu di tích đền Sóc nằm dưới chân núi Vệ Linh (núi Sóc) là một danh lam thắng cảnh nổi tiếng ở miền Bắc và cũng là một trong những điểm nhấn đặc biệt của huyện Sóc Sơn.

Xa xa, quang cảnh núi non trùng điệp, màu xanh mát của cây cối và mây trời hòa quyện vấn vương khiến lòng người bồi hồi xao xuyến. Bước chân qua cánh cửa của ngôi đền thiêng là không gian tâm linh nhuốm màu thời gian với những công trình kiến trúc như đền Hạ, đền Thượng, đền Mẫu, chùa Đại Bi, nhà bia, văn bia...

Không như các nơi đền chùa khác, ở đây tuyệt đối không có rút thẻ xem bói đầu năm, cũng không có cảnh người ăn xin hay hàng quán đổi tiền lẻ. Một không khí trang nghiêm thanh tịnh trầm mặc với phong cảnh hữu tình mời gọi.

Quần thể di tích lịch sử đền Sóc, một địa thế vững chãi, sơn thủy hữu tình. Phía trên là dải núi trùng điệp với đỉnh núi cao và rừng thông, trúc quanh năm xanh tốt, phía trước là con suối chảy uốn lượn, với làn nước trong xanh. Đặc biệt, nơi tọa lạc đền Sóc ở địa thế tuyệt đẹp với hai vách núi tỏa ra như hai cánh cung bao bọc lấy ngôi đền. Không gian đền Sóc có sự hòa hợp một cách tự nhiên giữa màu sắc cổ kính của đền, chùa như gợi lên những dấu mốc thời gian còn lưu trên bia đá, mái ngói, cột đền và không gian xanh mát của cây rừng như thông, trúc, tre đằng ngà, đa, si, âm thanh líu lo của chim chóc. Tất cả tạo nên một không gian khoáng đạt, thanh tịnh khiến cho con người đến nơi đây như được lắng sâu trong huyền tích thuở xưa về Tháng Gióng, như xua tan bao ưu phiền và cảm nhận được những giá trị nhân văn mà cha ông để lại từ trong truyền thuyết.

Bước chân vào cổng đền, du khách được chiêm bái ngôi đền Trình hay còn gọi là đền Hạ. Đây là một ngôi đền cổ thờ sơn thần thổ địa của núi Sóc. Đền thờ một tượng sơn thần bằng đồng nặng bảy tấn đang ngồi, hai tay đặt ở đầu gối, có nét mặt uy nghi, oai vệ. Tương truyền, vị thần nơi đây đã hiển linh, giúp vua kế sách đánh giặc, cho phép Thánh Gióng chọn nơi đây là địa điểm bay về trời. Tiếp đến là đền Mẫu, ngôi đền xưa kia là một miếu nhỏ, nay đã được xây dựng khang trang. Theo sử sách, ngôi đền này thờ Mẹ của Đức Thánh Gióng. Trước cổng đền có dòng chữ “Phù Đổng danh truyền Thiên Thượng Mẫu”. Phía trong đền có tượng Mẫu với nét mặt hiền từ, khoan dung, tỏa rạng vẻ đẹp thanh thoát, bình dị của người mẹ Việt Nam.

Phía trên là chùa Đại Bi, ngôi chùa nhỏ nhưng có hoa văn và kiến trúc tinh xảo. Ngôi chùa này là nơi vị thiền sư nổi tiếng đời Đinh – Lê là Khuông Việt đã tu tại đây. Trên cùng là đền Thượng, nơi thờ Đức Thánh Gióng. Ngôi đền được dựng theo lối kiến trúc cổ, hoa văn tinh xảo, mái vòm cong vút, ẩn mình dưới những bóng cổ thụ xanh tốt, tựa lưng vào núi Vệ Linh, hướng mặt ra dòng suối trong xanh. Du khách được chiêm ngưỡng những hình ảnh, lễ vật rất gần gũi được dân gian kể trong truyền thuyết như ngựa sắt, cơm nắm, cà muối, hoa tre… là những vật, món ăn gắn với Đức Thánh Gióng.

Đặc biệt, trong hậu cung thờ tượng Thánh Gióng bằng gỗ trầm hương cao lớn, gương mặt của ngài phương phi, phúc hậu và ngời lên sức mạnh của người anh hùng. Cùng ban thờ là sáu vị công thần, những người đã có công lao giúp sức Thánh Gióng đánh đuổi giặc Ân. Phía trên đỉnh cao nhất của núi Vệ Linh là tượng Đức Thánh Gióng cưỡi ngựa trong tư thế bay về trời, tượng được dựng năm 2010.

Chiêm bái đền Sóc, mỗi người sẽ cảm nhận được sự thân thuộc, gần gũi từ những hình ảnh được gợi lên từ trong truyền thuyết. Đặc biệt là những rặng tre ngà được trồng xung quanh ngôi đền và hai bên lối đi, gắn với hình ảnh Thánh Gióng trong khi đánh giặc đã nhổ những cụm tre đánh giặc thua tan tác.

Đến nơi đây, du khách còn được nghe những truyền thuyết, những huyền thoại về hình ảnh Thánh Gióng, người con làng Phù Đổng được sinh ra từ một người mẹ lam lũ, nghèo khổ, lớn lên bằng cơm muối của dân làng rồi trở thành người anh hùng đánh giặc cứu nước.