Xe điện “êm” quá cũng nguy hiểm?

Khi xe điện ngày càng phổ biến, một thách thức mới về an toàn giao thông bắt đầu xuất hiện: người đi bộ và người đi xe đạp có thể nghe thấy tín hiệu cảnh báo từ xe, nhưng lại khó xác định được âm thanh đó phát ra từ đâu. Điều này đặc biệt nguy hiểm khi nhiều xe cùng lúc di chuyển ở tốc độ thấp, chẳng hạn trong bãi đậu xe siêu thị hay các khu dân cư đông đúc.

Đó là kết luận từ một nghiên cứu mới của Đại học Công nghệ Chalmers (Thụy Điển), vừa công bố trên Tạp chí của Hiệp hội Âm học Hoa Kỳ. Nhóm nghiên cứu đã kiểm tra khả năng định vị âm thanh của con người đối với ba loại tín hiệu cảnh báo phổ biến (AVAS) phát ra từ xe điện và hybrid khi di chuyển chậm.

Các xe điện hiện nay, theo quy định quốc tế, phải phát ra tín hiệu âm thanh khi chạy dưới 20 km/h (ở châu Âu, Trung Quốc, Nhật Bản) hoặc dưới 30 km/h (ở Mỹ). Mục tiêu là giúp người đi bộ phát hiện sự xuất hiện của xe điện, dòng xe vốn vận hành gần như không phát ra tiếng động như xe chạy xăng dầu.

Tuy nhiên, các quy định hiện tại chỉ yêu cầu âm thanh "có thể phát hiện", chứ không quan tâm đến việc người nghe có thể xác định được hướng âm thanh phát ra hay nhận biết có bao nhiêu xe đang đến gần. Điều này dẫn đến nhiều tình huống nguy hiểm trong thực tế, khi người đi đường không thể phản ứng kịp nếu không biết xe đang đi từ đâu tới.

Thí nghiệm của nhóm nghiên cứu được thực hiện trong một phòng cách âm đặc biệt, mô phỏng môi trường như một bãi đậu xe yên tĩnh. Người tham gia thử nghiệm được đặt ở trung tâm căn phòng, xung quanh là 24 loa phát ra âm thanh mô phỏng xe đang chạy. Ba loại tín hiệu được sử dụng gồm: một loại có hai âm, một loại có nhiều âm và một loại chỉ là tiếng ồn. Mỗi tín hiệu được phát ở khoảng cách 7,5 mét, kèm theo tiếng nền nhẹ như trong thực tế.

Kết quả cho thấy: tất cả các loại tín hiệu từ xe điện đều khó xác định hướng hơn nhiều so với âm thanh từ động cơ xăng. Đặc biệt, khi ba xe điện phát cùng loại tín hiệu hai âm, không người nào trong số hơn 50 người tham gia có thể xác định đúng hướng trong thời gian 10 giây. Trong khi đó, âm thanh từ xe động cơ đốt trong lại rất dễ nhận diện và định vị.

Theo các nhà nghiên cứu, nguyên nhân là do âm thanh từ xe chạy xăng thường bao gồm các xung ngắn với dải tần số rộng khiến tai người dễ cảm nhận hơn. Ngoài ra, đây cũng là loại âm thanh quen thuộc trong đời sống hàng ngày. Ngược lại, nhiều tín hiệu AVAS hiện nay được thiết kế theo hướng “âm đặc trưng” của từng hãng xe, chủ yếu để nhận diện thương hiệu và thường chỉ sử dụng một hoặc vài tần số nhất định, chính điều nay đã gây khó khăn với khả năng nghe và phản xạ của con người.

Nhóm nghiên cứu cho rằng việc chỉ đánh giá tín hiệu cảnh báo dựa trên khả năng "nghe thấy" là chưa đủ. Trong điều kiện thực tế như bãi xe, vỉa hè hay ngã tư, nơi có thể có nhiều xe cùng lúc, người đi đường cần không chỉ nghe được xe đang đến, mà còn phải biết nó đến từ đâu và có bao nhiêu chiếc.

Ngoài ra, tín hiệu cảnh báo cũng cần đảm bảo không gây khó chịu cho người nghe, một vấn đề từng được chứng minh trong các nghiên cứu trước về tiếng ồn giao thông. Vì thế, mục tiêu đặt ra là tìm được loại âm thanh vừa dễ nhận diện, dễ xác định hướng, lại không gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường sống.

Trong nghiên cứu tiếp theo, các nhà khoa học tại Chalmers sẽ tiếp tục khảo sát cảm nhận của người đi bộ đối với các tín hiệu AVAS hiện nay, không chỉ ở khả năng nhận biết mà cả ở phản ứng tâm lý và hành vi.

Từ góc nhìn rộng hơn, nghiên cứu này đặt ra một câu hỏi quan trọng: công nghệ xe điện có nên tiếp tục phát triển theo hướng “êm ái tối đa”, hay cần chấp nhận mức âm thanh nhất định để bảo đảm an toàn? Với các nhà sản xuất xe, đây cũng là lúc cần cân nhắc lại giữa thiết kế “âm thanh thương hiệu” và hiệu quả âm học trong môi trường thực tế.

Khi xe điện ngày càng phổ biến trong đô thị, việc đồng bộ giữa công nghệ hiện đại và khả năng cảm nhận tự nhiên của con người sẽ đóng vai trò then chốt, không chỉ giúp giao thông an toàn hơn, mà còn khiến đô thị trở nên thân thiện với tất cả mọi người.