Xe tự lái: Công nghệ đã sẵn sàng, người dùng thì chưa

Công nghệ xe tự lái đang tiến những bước dài trên hành trình thương mại hóa. Tại Mỹ, taxi tự hành đã có mặt ở một số thành phố như Phoenix, San Francisco và Los Angeles. Nhiều mẫu xe đời mới cũng được trang bị dần các tính năng tự động. Tuy nhiên, dù được quảng bá là có thể giảm tới 90% tai nạn giao thông và mở rộng khả năng tiếp cận phương tiện cho nhiều đối tượng, xe tự lái vẫn chưa chiếm được lòng tin của số đông. Một nghiên cứu mới từ Đại học Bang Washington (WSU) cho thấy: yếu tố quyết định không chỉ nằm ở công nghệ, mà còn đến từ cảm xúc của người dùng, những thứ vốn khó đo lường hơn nhiều.

Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Transportation Research, do nhóm chuyên gia tại Trường Truyền thông Edward R. Murrow (WSU) thực hiện, đứng đầu là trợ lý giáo sư Wei Peng và nghiên cứu sinh Kathryn Robinson-Tay. Nhóm khảo sát 323 người để tìm hiểu điều gì thúc đẩy họ cân nhắc sử dụng xe tự lái. Kết quả chỉ ra rằng mức độ hiểu biết về công nghệ và sự tin tưởng vào tính năng an toàn là cần thiết, nhưng chưa đủ. Những yếu tố tưởng như “phụ” như cảm giác hứng thú, sự tò mò hay niềm tin rằng xe tự lái sẽ mang lại lợi ích cho xã hội lại có ảnh hưởng không nhỏ đến quyết định lựa chọn sử dụng.

“Chúng tôi phát hiện ra rằng một số yếu tố phi chức năng lại đóng vai trò rất quan trọng, không chỉ là hiểu hay tin, mà còn là cảm giác vui vẻ, mới mẻ, hoặc đơn giản là thấy tò mò muốn khám phá. Những điều đó khiến người ta cởi mở hơn với công nghệ này”, trợ lý giáo sư Wei Peng cho biết.

Một điểm đáng chú ý là phần lớn người tham gia khảo sát cho rằng họ sẽ không dễ dàng quyết định sử dụng xe tự lái chỉ dựa vào những gì nghe, đọc được từ truyền thông. Để thực sự tin tưởng và lựa chọn công nghệ này, họ cần được trực tiếp trải nghiệm, cảm nhận bằng chính mình thay vì chỉ nghe qua lời giới thiệu.

Nghiên cứu cũng chỉ ra một nghịch lý thú vị: thay vì cảm thấy yên tâm hơn khi biết rằng xe tự lái rất dễ sử dụng, một số người tham gia lại tỏ ra nghi ngại. Việc công nghệ quá đơn giản, tưởng chừng là điểm cộng, đôi khi lại khiến người dùng cảm thấy thiếu tin tưởng, như thể "dễ quá cũng đáng lo". Điều này đặt ra một hướng nghiên cứu mới: liệu sự tiện lợi có thể vô tình làm giảm cảm giác an toàn?

Ngoài ra, thái độ với xe tự lái còn phụ thuộc vào hoàn cảnh cá nhân. Những người có mối liên hệ mật thiết với việc cầm lái, chẳng hạn như đam mê ô tô, thích thể hiện kiến thức và có hiểu biết về xe tự lái, thường đánh giá công nghệ này là dễ dùng. Thế nhưng, chính nhóm này lại ít nhìn nhận xe tự lái là “hữu ích”. Trong khi đó, những người không thể tự lái do tuổi tác, khuyết tật hoặc hoàn cảnh lại có xu hướng quan tâm hơn. Những ai thường xuyên lo lắng về giao thông đông đúc hay thời tiết xấu cũng cân nhắc xe tự lái nếu cảm thấy có thể giúp họ di chuyển an toàn hơn. “Nếu tôi thực sự lo lắng về việc lái xe trong mùa tuyết, như ở Pullman, có thể tôi sẽ chọn xe tự lái nếu nó giúp tôi tránh được nguy hiểm”, Wei Peng chia sẻ từ chính trải nghiệm tại nơi mình sống.

Tuy được kỳ vọng sẽ mang lại đột phá trong an toàn giao thông và khả năng tiếp cận phương tiện, xe tự lái vẫn chưa thể tạo dựng được sự tin cậy rộng rãi. Theo khảo sát toàn quốc của Hiệp hội Ô tô Mỹ (AAA) công bố hồi tháng 2 năm nay, 60% người dân Mỹ cho biết họ cảm thấy sợ khi nghĩ đến việc sử dụng xe tự lái. Những vụ tai nạn và đợt thu hồi liên quan đến robotaxi càng làm dấy lên lo ngại, trong khi câu hỏi về việc xe tự lái có thể phối hợp hiệu quả với xe do con người điều khiển trên cùng một tuyến đường vẫn chưa có câu trả lời rõ ràng.

Điều đáng lưu ý là: dù công nghệ có hiện đại và hoàn thiện đến đâu, xe tự lái vẫn khó được chấp nhận rộng rãi nếu người dùng không có thiện cảm hay cảm xúc tích cực với nó. Theo nhóm nghiên cứu, quyết định sử dụng không chỉ dựa trên kiến thức hay thông tin, mà còn chịu ảnh hưởng lớn từ cảm nhận cá nhân. Muốn thay đổi hành vi của người dùng, trước hết cần thay đổi cách họ cảm nhận về công nghệ này.

Nghiên cứu này nhấn mạnh một thông điệp rõ ràng: tương lai của xe tự lái không chỉ phụ thuộc vào kỹ thuật, mà còn nằm ở khả năng tạo dựng sự tin tưởng, hứng thú và tò mò từ người dùng. Khi công nghệ chạm đến cảm xúc, đó mới là lúc nó thực sự sẵn sàng bước vào đời sống hàng ngày.