Xuất khẩu lao động: Bỏ “giấy phép con” để xóa “luật ngầm”

Phát biểu của Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Văn Hồi mới đây về cải cách hành chính trong lĩnh vực này cho thấy quyết tâm làm trong sạch môi trường kinh doanh, minh bạch hóa quy trình và bảo vệ quyền lợi của người lao động.

Điều đáng nói là, động thái này không phải đến từ áp lực cải cách hành chính đơn thuần, mà bắt nguồn từ một vụ án lớn đang được Bộ Công an mở rộng điều tra - vụ án "vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng", xảy ra tại Công ty cổ phần đầu tư xây dựng và cung ứng nhân lực Hoàng Long (Công ty Hoàng Long) và một số đơn vị có liên quan.

Vụ án đã phanh phui hàng loạt sai phạm nghiêm trọng, đặc biệt là việc lợi dụng cơ chế “giấy phép con” để tạo rào cản hành chính, buộc doanh nghiệp phải chi “bôi trơn” để được hoạt động. Nghiêm trọng hơn, phần chi phí đó cuối cùng lại bị đẩy sang người lao động thông qua các mức phí bất hợp lý, dẫn tới bóc lột trắng trợn sức lao động của những người dân nghèo khát vọng mưu sinh nơi xứ người.

Càng tìm hiểu câu chuyện, càng thấy bản chất vấn đề không đơn thuần nằm ở một vài cá nhân nhận hối lộ, mà nằm trong một cơ chế đã tồn tại và sinh sôi rối rắm, tạo điều kiện cho những nhóm lợi ích thao túng. Trong vụ việc cụ thể, nguyên Thứ trưởng Bộ LĐTB&XH Nguyễn Bá Hoan cùng một số lãnh đạo Cục Quản lý Lao động ngoài nước (QLLĐNN) đã bị khởi tố về tội “Nhận hối lộ”. Theo điều tra, chính những quy định “ngoài luật” do nhóm lãnh đạo này tự ban hành đã làm méo mó thị trường xuất khẩu lao động suốt nhiều năm qua.

Chính vì thế, tuy động thái cải cách như lời Thứ trưởng Nguyễn Văn Hồi đưa ra có phần muộn, nhưng lại vô cùng cấp thiết để lấy lại niềm tin cho người dân và cộng đồng doanh nghiệp. Phát biểu của ông không chỉ dừng lại ở việc “bỏ giấy phép con”, mà còn nêu ra một loạt giải pháp đồng bộ: cải cách quy trình thủ tục, đơn giản hóa cho doanh nghiệp, phân cấp mạnh cho địa phương, nâng cao đạo đức công vụ, và quan trọng nhất là kiến nghị sửa luật.

Đây là thời điểm không thể thích hợp hơn để cởi trói cho các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xuất khẩu lao động - những người đang phải gánh trên vai nhiều tầng thủ tục và chi phí không tên. Trong nhiều năm qua, giấy phép xuất khẩu lao động trở thành nỗi ám ảnh của nhiều doanh nghiệp. Mỗi bước xin cấp phép, gia hạn hay bổ sung đều có thể kéo theo những rủi ro khó lường, không chỉ về chi phí mà còn về tính minh bạch và sự cạnh tranh lành mạnh.

Vấn đề là, nếu không thay đổi cách quản lý, chỉ đơn thuần bỏ một thủ tục thì không thể thay đổi cục diện. Vấn đề cốt lõi là chuyển từ tiền kiểm hành chính sang hậu kiểm trách nhiệm. Bộ Nội vụ và các cơ quan liên quan cần thiết kế lại toàn bộ quy trình cấp phép và giám sát hoạt động xuất khẩu lao động. Doanh nghiệp cần được tự chủ hơn trong khuôn khổ pháp luật, nhưng đồng thời phải chịu ràng buộc bởi trách nhiệm pháp lý cụ thể, rõ ràng.

Thị trường xuất khẩu lao động không chỉ là câu chuyện nội bộ. Nó gắn liền với uy tín quốc gia, với tương lai của hàng trăm nghìn người dân đang làm việc tại nước ngoài và đóng góp hàng tỷ USD kiều hối mỗi năm. Con số 3,5 đến 4 tỷ USD là một minh chứng cho vai trò quan trọng của lĩnh vực này trong nền kinh tế. Bất kỳ sai sót, tiêu cực hay lạm dụng nào cũng sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến thương hiệu “lao động Việt Nam” trên bản đồ thế giới.

Để phát triển bền vững, Việt Nam không thể tiếp tục vận hành một cơ chế “hai mặt” - một mặt là luật pháp, một mặt là “luật ngầm” dưới bàn. Việc bỏ “giấy phép con” là một bước quan trọng để xóa bỏ ranh giới đó. Song song, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong quản lý từ việc số hóa hồ sơ, định danh lao động, giám sát quá trình tuyển dụng đến minh bạch hóa hợp đồng và chi phí. Mỗi lao động cần có một “mã định danh quốc gia” để truy vết và bảo vệ quyền lợi khi làm việc tại nước ngoài.

Trong thời gian tới, khi Bộ Nội vụ đề xuất sửa đổi luật, cộng đồng doanh nghiệp cũng cần lên tiếng mạnh mẽ, đóng góp ý kiến để xây dựng khung pháp lý phù hợp, thực tiễn và minh bạch. Cần hình thành một thị trường mà ở đó mọi doanh nghiệp đều có cơ hội cạnh tranh công bằng, mọi người lao động đều được bảo vệ và đối xử xứng đáng, chứ không phải trở thành công cụ để một số nhóm trục lợi.

Bài học từ vụ án tại Hoàng Long không chỉ là câu chuyện cá nhân, mà là lời cảnh tỉnh với cả hệ thống. Bất kỳ kẽ hở nào về thể chế, cơ chế đều có thể bị lợi dụng nếu không có sự giám sát độc lập, minh bạch và trách nhiệm. Do đó, dỡ bỏ “giấy phép con” phải đi liền với một cơ chế hậu kiểm mạnh, minh bạch và công bằng.

Khi đó, thị trường xuất khẩu lao động không chỉ là cơ hội thoát nghèo cho hàng trăm nghìn người dân, mà còn là một mắt xích quan trọng giúp Việt Nam hội nhập sâu hơn, bền vững hơn với kinh tế toàn cầu.