"Ẩn số" đằng sau việc phát hành cổ phiếu ESOP

Đó là nhận định của ông Phan Lê Thành Long, Giám đốc Viện Kế toán Quản trị Công chứng Úc (CMA Australia) khi trao đổi với báo Diễn đàn Doanh nghiệp.

Ông đánh giá thế nào về việc một số doanh nghiệp đã phát hành cổ phiếu ESOP để tăng vốn điều lệ trong thời gian qua?

Chính sách phát hành ESOP là cách mà các doanh nghiệp nước ngoài cũng áp dụng từ khá lâu, nhất là công cụ này đã phát huy được hiệu quả cho các doanh nghiệp công nghệ vào những năm 1990, như trường hợp của Tập đoàn Infosys (Ấn Độ). Nhiều công ty đại chúng của Việt Nam cũng áp dụng chính sách ESOP. Đây có thể là một cách làm hay của các công ty nhằm mục đích tạo động lực cho người lao động, khuyến khích, nâng cao vai trò, trách nhiệm và quyền lợi của cán bộ, nhân viên công ty và quan trọng hơn là giúp cho những nhân viên được quyền mua cổ phiếu trong gói ESOP này, giảm đáng kể thuế thu nhập cá nhân phải nộp khi so sánh với thưởng bằng tiền.

Chúng ta cần hiểu rõ rằng, trong gói ESOP thì các nhân viên quản lý của công ty được quyền mua cổ phiếu với mức giá thường thấp hơn nhiều so với giá thị trường và kèm theo một số giới hạn chuyển nhượng. Ngoại trừ một số trường hợp phát hành cổ phiếu ESOP với giá 0 đồng như MWG đã làm trước đây thì ESOP vẫn tạo ra một dòng tiền vào cho doanh nghiệp.

Tuy nhiên, chúng ta cần nhìn vào thực tế phát hành ESOP tại các công ty đại chúng ở Việt Nam. Có trường hợp ESOP chỉ phát hành cho 7 lãnh đạo công ty như HAX năm 2017. Có những công ty năm nào cũng phát hành ESOP với giá trị rất cao. Như vậy, ESOP có thể là một công cụ để lãnh đạo công ty đại chúng tận dụng tạo ra khoản thu nhập đáng kể cho bản thân lấy từ tiền túi của cổ đông. Mặt khác, để có thể phát hành ESOP, lợi nhuận trên báo cáo tài chính (BCTC) phải đạt được mức phê duyệt của đại hội cổ đông. Đó cũng là một động cơ rất lớn khiến lãnh đạo công ty đẩy lợi nhuận trên BCTC.

Mâu thuẫn lợi ích ở đây với cổ đông là gì, thưa ông?

Như trên đã đề cập, ESOP là lấy tiền túi của cổ đông chia lại cho các lãnh đạo và nhà quản lý của công ty. Theo đó, nếu gói ESOP không được thiết kế thực sự hướng đến mục tiêu tạo động lực cho các nhà quản lý, nhân viên được quyền mua ESOP và khiến họ tạo ra giá trị lớn hơn cho cổ đông, thì không đạt được mục đích của ESOP. Thực tế, đại hội cổ đông của nhiều công ty đại chúng đã phủ quyết gói ESOP mà ban lãnh đạo công ty đề xuất. Lý do là cổ đông không thấy thuyết phục trong các kế hoạch tăng trưởng doanh thu, lợi nhuận mà ban lãnh đạo công ty đưa ra làm tiêu chuẩn phát hành gói ESOP. 

Điều này gây ra những thiệt hại như thế nào cho cổ đông và doanh nghiệp, thưa ông?

Trong một số trường hợp, chi phí gói ESOP phát sinh lớn hơn nhiều so với giá trị tăng thêm tính bằng tiền trong năm phát hành ESOP mà công ty đã mang lại cho cổ đông. Như vậy, xét về ngắn hạn, gói ESOP gây thiệt hại cho cổ đông. Một điểm quan trọng nữa là “chủ nghĩa ngắn hạn” trong phát hành ESOP. Trường hợp công ty đại chúng năm nào cũng phát hành ESOP thì mục đích tạo giá trị tăng trưởng cho công ty trong dài hạn có thể không đạt được. Ban lãnh đạo công ty có thể thực hiện các hành động tạo lợi nhuận ngắn hạn để đạt tiêu chuẩn phát hành ESOP mà ảnh hưởng đến khả năng phát triển trong dài hạn của công ty, ví dụ như cắt giảm các khoản chi phí nghiên cứu và phát triển, chi phí đào tạo phát triển đội ngũ, chi phí tạo dựng thương hiệu,…

Theo ông, cần có giải pháp gì để cân bằng lợi ích các bên?

Phát hành các gói ESOP là nhu cầu của các công ty đại chúng nhằm thực thi chính sách nhân sự, tạo động lực phát triển. Tuy nhiên, gói ESOP luôn có hai mặt, và chỉ có tác dụng khi được thiết kế phù hợp. ESOP nên đưa ra các điều kiện ràng buộc chặt chẽ về sự gắn bó của các nhà quản lý và nhân viên được quyền mua ESOP, gắn hiệu quả hoạt động trong dài hạn của họ với quyền mua cổ phiếu từ gói ESOP. Các cổ đông công ty cần trang bị kiến thức về ESOP để có thể đưa ra các quyết định phù hợp khi công ty đề xuất phát hành ESOP. Tiêu chuẩn phát hành ESOP phải gắn với hiệu quả hoạt động, gắn với kết quả tài chính của công ty trong cả ngắn hạn và dài hạn, mới đảm bảo tạo giá trị thực sự cho cổ đông và tránh các hành vi ngắn hạn làm thiệt hại dài hạn của ban lãnh đạo doanh nghiệp.

Xin cảm ơn ông!