Cần bổ sung chính sách khuyến khích phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo

Nhằm thể chế hóa tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW, Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng Dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 9.

Theo đó, Dự thảo Luật bổ sung nhiều quy định mới mang tính “cởi trói”: ưu tiên cấp phát kinh phí ngân sách qua cơ chế quỹ phát triển khoa học và công nghệ, chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu và đánh giá hiệu quả cuối cùng của nghiên cứu. Một số quy định nổi bật như, cơ sở nghiên cứu được tự chủ, tự chịu trách nhiệm triển khai các hoạt động nghiên cứu, xây dựng bộ máy, chi tiêu theo cơ chế khoán chi. Nhà nước quản lý mục tiêu, quản lý đầu ra, quản lý kết quả và hiệu quả nghiên cứu, không quản lý cách làm.

Dự thảo Luật cũng xây dựng chính sách cho phép cơ sở nghiên cứu được sở hữu và có quyền tự quyết đối với kết quả nghiên cứu, với tài sản hình thành từ nghiên cứu có nguồn gốc ngân sách nhà nước. Người làm nghiên cứu được hưởng tối thiểu 30% kết quả thương mại hóa, được phép tham gia thành lập và điều hành doanh nghiệp - Đây là cơ chế nhằm “cởi trói” cho tình trạng kết quả nghiên cứu cất ngăn kéo trong nhiều năm qua.

Bổ sung chính sách ưu đãi về thuế thu nhập cá nhân, chính sách thưởng cho các nghiên cứu cơ bản, chính sách chia lợi nhuận từ thương mại hóa kết quả nghiên cứu cho nhân lực trong nước; cơ chế thỏa thuận lương, ưu đãi, tạo thuận lợi về giấy phép lao động, cấp thị thực để thu hút chuyên gia nước ngoài, người Việt Nam ở nước ngoài tham gia thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ trọng điểm tại Việt Nam, giúp giải quyết các vấn đề mà chuyên gia trong nước chưa giải quyết được...

Nhìn nhận về nội dung đã đề xuất, một số ý kiến cho rằng, Dự thảo Luật đã cơ bản thể chế hóa nhiều định hướng quan trọng về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo theo tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW. Tuy nhiên, cần tiếp tục rà soát, nghiên cứu bổ sung thêm chính sách khuyến khích.

Tham gia góp ý, đại biểu Vương Quốc Thắng – Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Nam bày tỏ, ngoài việc thiết kế các chính sách nhằm quản lý, phát huy có hiệu quả các nguồn lực của Nhà nước, Dự thảo luật cần chú trọng thêm về các chính sách nhằm thúc đẩy phát triển đội ngũ các nhà khoa học một cách có chiều sâu và bền vững.

Bên cạnh đó, cũng cần nghiên cứu để có các chính sách phù hợp nhằm khơi thông và huy động mọi nguồn lực trong xã hội tham gia hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; đặc biệt là lực lượng doanh nghiệp, trong đó có doanh nghiệp tư nhân.

“Nên xem xét bổ sung cơ chế, chính sách khuyến khích đồng tài trợ giữa doanh nghiệp và cơ sở giáo dục đại học trong thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ. Đồng thời, cần nghiên cứu có quy định khuyến khích thu hút nguồn lực từ xã hội, nguồn lực hợp pháp khác để xây dựng quỹ khoa học công nghệ, quỹ đầu tư/quỹ đầu tư mạo hiểm tại các cơ sở giáo dục đại học, viện nghiên cứu, tổ chức khoa học công nghệ”, đại biểu kiến nghị.

Còn theo đại biểu Lê Văn Khảm – Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Dương, các quy định trong Dự thảo thể hiện chính sách đổi mới, mở ra nhiều ưu đãi cho hoạt động khoa học - công nghệ. Tuy nhiên, để chủ trương chuyển dịch đạt hiệu quả, rất cần có chiến lược đầu tư trọng điểm, cơ chế phối hợp linh hoạt và không thể thiếu là môi trường học thuật cởi mở, tôn trọng tự do nghiên cứu và phát triển công nghệ.

Cũng tham gia góp ý Dự thảo Luật, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa – Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Lạng Sơn cho rằng, Dự thảo Luật đã thể hiện vai trò của Nhà nước (định hướng chiến lược, chính sách ưu đãi, đầu tư hạ tầng) song lại chưa tạo ra được cơ chế liên kết chặt chẽ giữa ba bên, dễ dẫn đến tình trạng “việc ai đấy làm”.

Do đó, đại biểu đề nghị bổ sung quy định nhằm xác lập cơ chế đối thoại và phối hợp với sự tham gia của đại diện Chính phủ, doanh nghiệp, cơ sở nghiên cứu và tổ chức xã hội.

Cùng với các vấn đề đã nêu, đại biểu cũng cho rằng, ngoài các cơ chế ưu đãi trong Dự thảo, nên bổ sung thêm một số ưu đãi như: Miễn lãi suất vay vốn trong 3-5 năm đầu; Bảo lãnh tín dụng; Bổ sung cơ chế “Voucher đổi mới sáng tạo”, cho phép doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa, sử dụng các voucher này để chi trả cho dịch vụ nghiên cứu, tư vấn, hoặc công nghệ từ các viện nghiên cứu và trường đại học.

Bên cạnh đó, đánh giá cao về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), song đại biểu cũng đề nghị, sửa đổi quy định tương ứng trong Bộ luật Hình sự để một mặt khuyến khích đổi mới sáng tạo hợp pháp, mặt khác, không bỏ lọt tội phạm và tránh tình trạng thử nghiệm tràn lan, gây nguy hại cho xã hội.

Góp ý Dự thảo Luật mới đây, không ít chuyên gia cũng đề nghị, Dự thảo cần quy định rõ việc phân bổ tối thiểu 2% GDP hàng năm cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, thay vì chỉ dừng ở con số 2% tổng chi ngân sách Nhà nước như hiện tại. Bởi, không có nguồn lực tài chính đủ mạnh thì khoa học công nghệ sẽ không thể trở thành trụ cột phát triển, nhất là khi hiện nay mức chi thực tế mới chỉ đạt khoảng 1%.

Được biết, Dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đang tiếp tục được đưa ra lấy ý kiến góp ý nhằm tiếp thu, chỉnh lý. Và theo Chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, dự kiến Dự thảo Luật này sẽ được trình Quốc hội biểu quyết thông qua tại phiên họp ngày 16/6 tới đây.