Chuyện chưa kể về ông trùm thép xây dựng Việt Nam Đỗ Duy Thái

Cuộc đời doanh nhân Đỗ Duy Thái là một chuỗi khát vọng lớn dần theo năm tháng, bắt nguồn từ niềm tin mãnh liệt và xuyên suốt, quyết tâm xây dựng bằng được một doanh nghiệp thép có tên tuổi mang tên Thép Việt.

Niềm đam mê công nghiệp

Vốn dĩ tốt nghiệp đại học sư phạm, ông Đỗ Duy Thái có thể lựa chọn con đường nhà giáo êm ả nhưng ông lại rẽ sang nghiệp kinh doanh đầy chông gai như đối mặt với khủng hoảng kinh tế, chính sách dồn đuổi nhà đầu tư từ thời đất nước còn bao cấp,..

Doanh nhân nổi tiếng ngành thép từng tâm sự: “Học ngành sư phạm nhưng tôi lại thích buôn bán kinh doanh. Tiếp xúc với nhiều người làm trong ngành công nghiệp, nhất là kinh doanh, sản xuất thép, tôi lắng nghe những kinh nghiệm của họ với một sự thích thú.”

Xuất thân trong một gia đình trí thức bình dị, cha mẹ ông là người kinh doanh nhỏ với một trại chăn nuôi và xưởng sản xuất trà mang tên Thiên Hương.

Từ đồng vốn nhỏ của gia đình, ông gầy dựng sự nghiệp, làm đủ mọi thứ từ lốp xe lam, xe Honda, nút chai cho ngành y tế, đến rulo chà lúa cho máy xát gạo… bởi ông thấy nhu cầu tiêu dùng của người dân thời đó cái gì cũng thiếu.

Niềm say mê công nghiệp bắt đầu lớn dần khi kinh doanh ngày một phát triển.

Trong thời điểm rất khó khăn của cơ chế bao cấp, ông phải chia nhỏ xưởng của mình ra ở nhiều quận khác nhau để không bị… “kết tội” là “con buôn”, là “tư sản”.

Một kỷ niệm mà ông nhớ đời là lần nghiên cứu làm rulo chà lúa. Hồi đó làm gì có rulo ngoại nhập, rulo “nhái” làm hạt lúa bị bể hết. Chìm trong dầu mỡ, máy móc, ông mày mò cả năm trời mà không tìm ra nguyên nhân.

Loay hoay mãi không được, ông tìm đến hai ông thầy để làm cố vấn cho mình, đó là tiến sĩ Phước và tiến sĩ Lành.

Nhờ sự tiếp sức của hai người thầy, ông phát hiện ra rulo không sử dụng cao su nguyên chất, mà phải làm bằng cao su nhân tạo.

Lấy miếng cao su nhân tạo về xưởng và thức suốt đêm ép ra cục rulo mới, đến 4 giờ sáng ông nóng lòng mang ra nhà máy chà lúa Phú Lâm.

Ngồi chờ đến hơn 6 giờ sáng nhà máy mở cửa, đưa vào thử nghiệm.

Một tiếng sau người thợ trả lời: “Giống như rulo của Nhật!”. Tự nhiên nước mắt ông chảy tràn! Mọi người trong xưởng lúc đó đều ngạc nhiên “Trời ơi thành công rồi sao ông lại khóc?”.

“Thật sự người làm công nghiệp phải rất “máu” mới cảm nhận được hết niềm vui làm được điều mình muốn. Tuổi trẻ của tôi đã trôi qua trong những rủi ro liên tục. Suốt 10 năm đầu tôi đã phải thông qua liên doanh, mất quá nhiều thời gian, mà thời gian là vàng bạc.", ông Thái nói.

Kinh nghiệm từ những năm tháng lăn lộn với những ngành sản xuất nhỏ, hiểu từng bulon, đinh ốc trong một cỗ máy, cảm nhận chính xác về chọn lựa đầu tư ban đầu đã giúp ông rèn luyện được lòng kiên nhẫn, bền chí, xuất phát từ niềm vui nghề nghiệp.

Theo ông, thành công có nghĩa là làm được điều mình muốn, chứ không phải có nhiều tiền hay địa vị.

"Người đi tu hay nhà giáo, công chức mẫn cán cũng hạnh phúc như nhau bởi họ tìm thấy ý nghĩa cuộc đời mình, tìm thấy thiên đường ngay trần gian, mà đâu phải cần nhiều tiền. Nghĩ thế thì dù đời sống có khó khăn đến đâu cũng vẫn vui, vẫn lạc quan, yêu đời…”, ông cho biết.

Ngọn cờ đào

Đối diện với biết bao biến động, khủng hoảng kinh tế, sóng gió liên tục từ thời đất nước còn bao cấp, để nuôi “giấc mộng dài”, ông đã không ít lần tưởng chừng như mất trắng. Nói về Thép Việt, ông Đỗ Duy Thái khẳng định một khát vọng, “Tất cả đều bắt nguồn từ một 'ngọn cờ đào', sức mạnh tinh thần ấy đã giúp tôi tập hợp được lực lượng, và cuốn chúng tôi đi với một nỗ lực bất khuất.

Ngọn cờ đào của Thép Việt là nỗ lực đóng góp cho đất nước những sản phẩm thép chất lượng cao, công nghệ tiên tiến và trách nhiệm bảo vệ môi trường cao nhất, hướng đến những giá trị nhân văn, đến sự hoàn thiện dịch vụ, tăng khả năng cạnh tranh nhằm thỏa mãn cao nhất yêu cầu của khách hàng.

Năm 1999, Pomina ra đời. Sở dĩ ở thời điểm này ông không dám gọi tên là Thép Việt là bởi lúc ấy trong suy nghĩ nhiều người, từ “con buôn” vẫn còn ám ảnh. Chuyện đầu tư mấy chục triệu USD cho một nhà máy luôn bị đặt dấu hỏi “lấy tiền đâu ra?”. Trên bình diện xã hội lúc đó, hình ảnh doanh nghiệp tư nhân chỉ là những kẻ bóc lột, ăn chơi trác táng. Ông phải nghĩ ra cái tên khác, để lỡ có mất đi thì tên “ruột” vẫn còn.

Tham khảo nhiều ý kiến chuyên gia kinh tế lúc đó, ai cũng khuyên ông chưa nên đầu tư lớn, vì chưa đúng thời điểm. Vụ án Minh Phụng lúc đó đã làm tắt đi ngọn lửa của bao doanh nghiệp mới được nhóm lên. Nhưng ông vẫn quyết định phải làm, phát triển dựa trên nhưng suy tính chắc chắn. Quyết định này là sự chấp nhận rủi ro rất lớn cùng với sự thuyết phục không mệt mỏi với các cổ đông.

Công nghệ chủ lực của Pomina là công nghệ luyện Consteel bằng lò điện EAF, chú trọng tái tạo nguồn nguyên liệu tái chế với hệ thống xử lý nước thải đạt tiêu chuẩn tuần hoàn kép, không thải ra môi trường, mà được tái sử dụng lại.

Pomina đã nhập khẩu từ châu Âu toàn bộ dây chuyền công nghệ, thiết bị hiện đại, tiên tiến để trang bị cho nhà máy tôn, trong đó có 1 dây chuyền tẩy rỉ, 2 dây chuyền cán nguội, 2 dây chuyền mạ kẽm, 1 dây chuyền mạ màu. Giai đoạn 1 của dự án được khởi công trong năm 2017 với công suất 200.000 tấn/năm. Giai đoạn 2 dự kiến đưa vào hoạt động vào năm 2020 nâng tổng công suất nhà máy lên 600.000 tấn/năm.

"Nhưng khó nhất với ngành thép là xử lý rác thải công nghiệp, bởi chi phí rất cao, khiến cho giá thành đội lên rất nhiều. “ISO 14001 đối với ngành thép là rất khó, bởi nó đòi hỏi một hệ thống rất hiện đại từ xử lý nước thải, bụi công nghiệp, chi phí bảo vệ môi trường… chiếm đến 50% giá thành. Tôi không cho phép nhà đầu tư công nghiệp làm sai, có hại cho môi trường, cho dân, cho nước về lâu dài. Chính vì vậy, trong dự án làm nhà máy tôn nguội của tôi có tổng vốn đầu tư 100 triệu USD, có tới 8 triệu USD dành cho khâu xử lý nước thải”, ông Thái cho biết.

Ông hiểu rằng ở đất nước nào cũng vậy, nếu gạo là lương thực của toàn dân, thì thép chính là lương thực của ngành công nghiệp, là đòn bẩy thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Trải qua hai lần phải làm “anh hùng núp”, phải mãi đến năm 2005, ngọn cờ đào mang tên Thép Việt mới được công khai phất lên.

“Sự thay đổi trong suy nghĩ người dân Việt và Nhà nước là nhờ báo chí rất nhiều. Từ khi công nhận “Ngày doanh nhân Việt Nam”, Chính phủ đã góp phần thay đổi văn hóa của cả một dân tộc trong suy nghĩ về người tư sản. Mỗi thời điểm lịch sử đều có những khó khăn riêng của nó, chứng kiến hết sự thăng trầm của kinh tế đất nước cũng đào luyện cho mình tính kiên định, sức chịu đựng, để không dễ “chào thua” trước khó khăn”, ông kể.

Một kỷ niệm đau buồn mà ông nhớ mãi. Ngày đó đồng tiền mất giá mỗi ngày, sau khi thanh toán hợp đồng, nếu không mua vàng ngay rồi mới bán từ từ để mua vật tư trở lại sẽ mất cả vốn lẫn lời, mà quy định của nhà nước lúc đó lại cấm mua bán vàng.

Một hôm, mới 2 giờ sáng, công an kinh tế ập vô thu hết hơn 800 cây vàng. Đó là tài sản của bà con, anh em, những người cùng làm ăn với ông chứ đâu phải riêng ông.

Bàng hoàng trước nguy cơ mất trắng, ông cương quyết tranh luận với công an, trình bày với họ mình trữ vàng vì công việc chứ không phải là mua bán, đây chỉ là cách bảo vệ đồng tiền của mình để phục vụ kinh doanh.

Biên bản tịch thu lại chỉ ghi “kim loại màu vàng”, ông đấu tranh bằng được để họ phải ghi là “vàng”. Suốt một tháng trời gõ cửa cầu cứu khắp các nơi, cuối cùng ông cũng lấy lại được tài sản của mình.

“Ngay từ lúc còn trẻ, tôi đã nỗ lực đấu tranh cho lẽ phải trong những lúc tưởng chừng tuyệt vọng, vì tôi tin mình là người đàng hoàng, mình có thể làm được”, ông khẳng định.

Còn nhớ khi hiện tượng cá chết hàng loạt ven biển miền Trung từ Hà Tĩnh đã lan tới Thừa Thiên - Huế, Đà Nẵng đặt ra nhiều nghi vấn về nguồn thải độc từ công nghiệp, nhất là từ sản xuất thép gây ra, ông đã cùng những doanh nghiệp thép làm ăn chân chính trong Hiệp hội Thép TP.HCM gửi thư cho Thủ tướng Chính phủ, cảnh báo thẳng thắn về việc khuyến khích công nghệ lò cao khi cho thuế xuất quặng tới 40%.

“Chính phủ Trung Quốc đã và đang nỗ lực đóng cửa hàng loạt các lò cao luyện thép từ quặng. Trong khi đó, chính sách của Việt Nam lại vô tình khuyến khích và dành ưu đãi bất hợp lý cho doanh nghiệp theo đuổi công nghệ ô nhiễm này.

Các doanh nghiệp đi đúng hướng đầu tư công nghệ hiện đại sản xuất từ tái chế phế liệu như các nước phát triển cảm thấy họ đang bị trừng phạt, không còn cơ hội phát triển, buộc phải thu hẹp quy mô, sa thải lao động và thậm chí đóng cửa.

Với những chính sách sai lầm như vậy, định hướng phát triển sản xuất trong môi trường xanh và khả năng cung cấp các sản phẩm cơ khí đòi hỏi chất lượng cao cũng không thể tồn tại.

Hơn nữa, khi thế cạnh tranh trong môi trường kinh doanh bị phá vỡ, các đơn vị trong ngành không còn phát triển dựa vào năng lực nội tại mà chỉ dựa vào chính sách, làm giảm năng suất và năng lực cạnh tranh trong ngành thép, từ đó giảm năng lực cạnh tranh quốc gia.

Chúng tôi chỉ có một mong muốn đơn giản, đó là được kinh doanh trong một môi trường cạnh tranh bình đẳng và lành mạnh”, ông Thái cho hay.

Tự tin với đội ngũ kế thừa

Gia đình ông có 12 anh em, tất cả đều làm việc trong công ty, và giữ nhiều vị trí chủ chốt. Ở một tầm vóc mới, Thép Việt đang chuyển từ quản trị gia đình sang quản trị khoa học.

Ông chia sẻ: “Mọi thành viên hội đồng quản trị đều quyết tâm cùng nhau xây dựng một môi trường không cho phép bất cứ ai tư lợi vì mục đích cá nhân.

Nếu chỉ vì mục đích cá nhân thì không thể nào là ngọn cờ đào, đây là điều khó nhất, và cũng là một nét đẹp trong văn hóa công ty.

Suy nghĩ “cùng nhau” đã giúp Thép Việt quy tụ được nhiều đội ngũ chuyên gia kinh tế, kỹ sư lành nghề, nhà quản lý cấp cao giỏi để làm nên nghiệp lớn.

Hiện thế hệ thứ hai sau khi du học nước ngoài về cũng đang bổ sung vào đội ngũ kế thừa, tạo nên một luồng sinh khí mới cho Thép Việt”.

Cách dạy con của ông cũng hoàn toàn khác biệt. Ông cho rằng quyết định thông minh nhất của Bill Gates là chỉ dành cho con ngân sách đủ để học hết đại học.

"Cái chết của hai đứa con trai ông chủ Huyndai là một bài học đau xót với tất cả doanh nhân.

Nếu chúng ta để lại cho con cái quá nhiều của cải mà không chuẩn bị cho con bản lĩnh sống để có thể chịu đựng những cơn bão giật cấp 10, cấp 12 như chúng ta, thì con sẽ “bung” ngay.

Cách để con trưởng thành là dạy con biết lao động, biết đổ mồ hôi để tạo nên chất xám”, ông Thái nói.

Hiện con gái ông, Đỗ Duy Hiếu, sau khi du học nước ngoài về đã kế nghiệp cha trong vai trò giám đốc điều hành.

Sau một thời gian dài đi từ vị trí thấp nhất, đến nay có thể tự tin nói rằng Hiếu đã là “hậu duệ tử tế” đầy tự hào của ông.