Chuyển đổi xe điện: Đích đến giao thông xanh tại Việt Nam

Bối cảnh chuyển đổi

Việt Nam đang bước vào một giai đoạn quan trọng trong quá trình chuyển đổi sang xe điện, nhằm hiện thực hóa cam kết đạt mức phát thải ròng bằng không vào năm 2050 theo COP26 năm 2021. Theo Báo cáo Điểm lại tháng 3/2025 của Ngân hàng Thế giới (WB) với chủ đề "Hành trình bứt phá: Chuyển đổi sang xe điện tại Việt Nam", sự thay đổi này không chỉ giúp giảm thiểu khí thải mà còn tạo cơ hội phát triển cho ngành công nghiệp xanh, mở ra một tương lai bền vững hơn cho giao thông Việt Nam.

Theo Ngân hàng Thế giới, lĩnh vực giao thông vận tải, đặc biệt là giao thông đường bộ, hiện đang đóng góp 7,2% tổng lượng phát thải khí nhà kính của Việt Nam, tương đương 32,9 triệu tấn CO2 vào năm 2021. Để giảm lượng phát thải này, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Quyết định 876/QĐ-TTg vào tháng 7/2022, trong đó đặt ra những mục tiêu quan trọng cho quá trình điện hóa giao thông.

Cụ thể, đến năm 2030, 50% phương tiện giao thông đô thị và 100% xe buýt, taxi nội đô sẽ sử dụng năng lượng điện. Xa hơn, đến năm 2050, toàn bộ phương tiện giao thông đường bộ dự kiến sẽ chuyển sang sử dụng năng lượng xanh.

Để thực hiện quá trình chuyển đổi sang xe điện ở Việt Nam, xe hai bánh (2W) cũng cần chuyển đổi sang xe điện hai bánh (E-2W) trong điều kiện đây vẫn sẽ là phương tiện đi lại chính đến năm 2035. Theo Ngân hàng Thế giới, năm 2022, có 72,16 triệu xe hai bánh đăng ký, chiếm 94% tổng số phương tiện, tương đương 518 xe trên 1.000 dân, trong khi ô tô chỉ đạt 22 xe trên 1.000 dân. Tỷ lệ hấp thụ E-2W sẽ đóng vai trò dẫn dắt trong xu hướng chuyển đổi này, vốn đã diễn ra từ năm 2014.

Đối với ô tô, theo Ngân hàng Thế giới, để đạt mục tiêu hấp thụ xe điện (EV), doanh số bán tại Việt Nam cần tăng từ 500.000 xe năm 2022 lên 1,5 triệu vào năm 2030 và 7,3 triệu vào năm 2050. Tổng nhu cầu thị trường xe điện có thể đạt trên 7 triệu xe giai đoạn 2024-2030 và 71 triệu xe giai đoạn 2031-2050. Sự phát triển này sẽ thúc đẩy toàn bộ chuỗi giá trị xe điện, từ sản xuất, pin, hạ tầng sạc đến bảo trì, tái chế.

Giải pháp và định hướng phát triển

Theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới, Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội để thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang xe điện. Tuy nhiên, để đảm bảo sự thành công của quá trình này, bà Chiara Rogate, chyên gia Năng lượng Cao cấp Ngân hàng Thế giới cho rằng cần có những giải pháp đồng bộ từ chính sách đến hạ tầng.

Trước hết, việc thành lập một cơ quan quản lý nhà nước chuyên trách về xe điện là cần thiết. Cơ quan này sẽ giúp điều phối chính sách giữa các ngành giao thông và năng lượng, tạo sự thống nhất trong quá trình thực hiện các mục tiêu điện hóa phương tiện.

Bên cạnh đó, việc mở rộng mạng lưới trạm sạc, đặc biệt là các trạm sạc nhanh tích hợp công nghệ thông minh, đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích người dân chuyển sang xe điện. Hiện nay, hạ tầng sạc công cộng còn hạn chế, khiến nhiều người vẫn ngần ngại khi cân nhắc sử dụng phương tiện này.

Ngành điện cũng cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng để đáp ứng nhu cầu sạc xe điện ngày càng tăng. Việc quy hoạch điện lực nên tích hợp các dự báo về nhu cầu năng lượng, đồng thời đẩy mạnh đầu tư vào các nguồn năng lượng tái tạo như điện mặt trời, điện gió. Cơ chế giá điện linh hoạt nhằm khuyến khích sạc xe vào giờ thấp điểm cũng là giải pháp đáng cân nhắc để tránh quá tải hệ thống.

Ngoài xe cá nhân, Việt Nam cũng cần đẩy mạnh điện hóa giao thông công cộng. Hà Nội và TP HCM đã đặt mục tiêu đưa vào hoạt động hàng nghìn xe buýt điện vào năm 2030. Tuy nhiên, để hiện thực hóa mục tiêu này, cần giải quyết bài toán chi phí đầu tư và đồng bộ hóa hạ tầng.

Một hướng đi khác là chuyển đổi phương thức giao thông. Thay vì tập trung hoàn toàn vào xe điện cá nhân, Việt Nam nên tăng cường đầu tư vào giao thông công cộng như đường sắt đô thị, xe buýt nhanh. Đối với vận tải hàng hóa, việc chuyển từ xe tải sang các phương thức bền vững như đường sắt, đường thủy cũng sẽ góp phần giảm phát thải khí nhà kính.

Nhìn chung, Việt Nam đang từng bước tiến gần hơn đến mục tiêu phát thải ròng bằng không vào năm 2050. Tuy nhiên, để đạt được thành công, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp và người dân. Nếu giải quyết tốt các rào cản về tài chính, hạ tầng và nhận thức cộng đồng, quá trình chuyển đổi sang xe điện không chỉ giúp giảm ô nhiễm mà còn thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp xanh, mở ra một tương lai giao thông bền vững cho Việt Nam.