Cơ hội hiếm có cho châu Á từ chính sách bảo hộ của Mỹ

Các mức thuế quan mới của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump được áp dụng để bảo vệ ngành sản xuất của Mỹ. Tuy nhiên, những chính sách này cuối cùng có thể thúc đẩy các nền kinh tế châu Á và thị trường mới nổi nâng cấp cơ cấu nền công nghiệp của họ.

Khi Mỹ chuyển sang hướng nội, các quốc gia như Malaysia, Thái Lan và Việt Nam có thể tìm thấy những cơ hội mới để nâng cao chuỗi giá trị, trong khi Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc có thể đẩy nhanh nỗ lực dẫn đầu về AI và các công nghệ tiên tiến khác.

Các chính phủ trên khắp châu Á từ lâu đã nuôi tham vọng leo lên các nấc thang công nghiệp. Ví dụ, Malaysia đã thúc đẩy ngành công nghiệp bán dẫn, bao gồm cả thỏa thuận trị giá 250 triệu USD gần đây với Arm Holdings để cung cấp quyền truy cập thiết kế chip cho các nhà sản xuất trong nước.

Sáng kiến "Thailand 4.0" của Thái Lan đặt mục tiêu chuyển đổi đất nước thành một nền kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo, với cơ sở hạ tầng số và các dự án trọng điểm như Hành lang Kinh tế Phía Đông.

Nhật Bản, vốn đã là cường quốc công nghệ đang tăng tốc đầu tư vào trí tuệ nhân tạo (AI) và chuyển đổi số như là trụ cột cho chiến lược tăng trưởng kinh tế của quốc gia.

Những nỗ lực này thường vấp phải nhiều trở ngại, đặc biệt là sự cạnh tranh gay gắt từ các nền kinh tế tiên tiến. Tuy nhiên lần này, chủ nghĩa bảo hộ của Mỹ có thể vô tình thay đổi cán cân đó.

Theo ông Takashi Onoda, chuyên gia kinh tế cấp cao tại Ngân hàng Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JBIC), chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden vẫn duy trì nhiều mức thuế quan từ nhiệm kỳ đầu của ông Trump, nhưng các đề xuất thuế quan năm 2025 của ông Trump đánh dấu một bước đi cứng rắn hơn.

Phòng thí nghiệm Ngân sách của Đại học Yale chỉ ra, các mức thuế mới được ban hành cho đến nay đã làm tăng 15,9% mức thuế trung bình của Mỹ. Các mức thuế mới chủ yếu nhắm vào hàng hóa, như thép, nhôm, đồng và xe cơ giới.

Các khoản thuế bổ sung đối với gỗ, chất bán dẫn và dược phẩm cũng đang được chính quyền Trump xem xét, với mục đích phục hồi một số ngành công nghiệp nhất định hoặc đối phó với các mối đe dọa an ninh được cho là đang tồn tại.

Thuế quan chỉ là một phần trong sự thay đổi lớn hơn. Ông Takashi Onoda phân tích, chủ nghĩa bảo hộ giờ đây vượt ra khỏi các rào cản thương mại chính thức, thể hiện qua việc lựa chọn hỗ trợ một số ngành sản xuất nhất định thông qua các tín hiệu chính trị và chính sách.

Phản ứng dữ dội trước kế hoạch Nippon Steel thâu tóm U.S. Steel cho thấy chính sách công nghiệp ngày càng bị chi phối bởi các yếu tố địa chính trị, thay vì thuần túy lý do kinh tế. Ngay cả trong các cuộc đàm phán thương mại song phương, cũng có sự thiên lệch theo ngành:. Vào tháng 7, Mỹ đã đồng ý hạ thuế cho Nhật Bản, Hàn Quốc và Liên minh châu Âu, nhưng cố tình loại trừ thép và nhôm.

Không phải tất cả các ngành được bảo hộ đều mang lại hiệu ứng lan tỏa mạnh. Hai nghiên cứu gần đây, được công bố trên American Economic Review và Journal of Political Economy, đã định lượng lợi ích bên ngoài từ việc mở rộng lao động trong các ngành khác nhau.

Các ngành kim loại cơ bản và gia công như thép, nhôm và đồng đều xếp dưới mức trung bình trong số các ngành sản xuất. Ngược lại, máy tính, điện tử và thiết bị quang học nằm trong nhóm cao nhất. Điều này cho thấy rằng việc mở rộng ngành kim loại chỉ mang lại lợi ích khiêm tốn, và có thể đánh đổi bằng hiệu quả lớn hơn từ các ngành khác.

Chính sự mất cân bằng này tạo ra cơ hội chiến lược cho các nền kinh tế mới nổi. Trong khi Washington tiếp tục hỗ trợ sản xuất tiên tiến như bán dẫn, thì việc hỗ trợ xe điện (EV) đang bị cắt giảm. Đồng thời, thuế quan tiếp tục điều hướng dòng vốn và kỹ năng khỏi các ngành công nghệ số tiên tiến, tạo lợi thế tương đối cho các nhà sản xuất châu Á định hướng xuất khẩu.

"Khi Mỹ đổ nguồn lực vào các ngành có hiệu ứng lan tỏa hạn chế, các quốc gia khác lại được định vị tốt hơn trong các lĩnh vực có hiệu quả cao hơn", ông Onoda nói. Malaysia và Indonesia có thể củng cố ngành máy móc điện, còn Việt Nam và Thái Lan có thể nâng cao vai trò trong chuỗi giá trị ô tô và điện tử. Trên toàn khu vực, các doanh nghiệp cũng có nhiều không gian hơn để cạnh tranh trong các nền tảng kỹ thuật số và dịch vụ toàn cầu.

Có những dấu hiệu ban đầu cho thấy châu Á đang chiếm lĩnh thị phần trong các ngành dịch vụ và kỹ thuật số có giá trị cao, khi các công ty toàn cầu điều chỉnh lại hoạt động để phản ứng với chi phí và chính sách thay đổi.

Theo Financial Times, tại Ấn Độ, các tập đoàn đa quốc gia như McDonald’s đã chuyển hoạt động AI và phân tích dữ liệu từ Mỹ sang các trung tâm năng lực toàn cầu, do mức lương kỹ sư AI ở Mỹ tăng quá cao khiến hoạt động này khó duy trì.

Chủ nghĩa bảo hộ của Mỹ cũng có thể tác động sâu rộng đến dòng chảy nhân tài toàn cầu. Ngành sản xuất thường sử dụng lao động không có bằng đại học nhiều hơn so với các ngành công nghệ hay dịch vụ.

Khi dòng vốn rời khỏi các ngành yêu cầu kỹ năng cao, tăng trưởng lương cho lao động có trình độ đại học có thể chậm lại. Kết hợp với môi trường nhập cư ngày càng siết chặt, điều này có thể làm chậm tình trạng "chảy máu chất xám" từ châu Á sang Mỹ, giúp các nền kinh tế mới nổi giữ lại nguồn nhân lực cần thiết để nâng cấp công nghiệp.

Mặc dù vậy, theo ông Onoda, việc nâng cấp công nghiệp không chỉ phụ thuộc vào điều kiện bên ngoài thuận lợi. Muốn đạt được điều đó, các quốc gia cần đầu tư vào giáo dục, hạ tầng và thể chế.

Vốn con người là yếu tố cốt lõi, không chỉ để phát triển các ngành kỹ năng cao, mà còn để bắt kịp trong kỷ nguyên chuyển đổi số và AI. Mỹ có thể vẫn giữ lợi thế trong các công nghệ tiên tiến. Nhưng khi ưu tiên các ngành truyền thống thông qua chủ nghĩa bảo hộ, nước này đang âm thầm định hình lại sân chơi toàn cầu.